Tworzą je historycy, nauczyciele akademiccy, poeci, graficy, fotograficy, ludzie z uznanym dorobkiem naukowym i tworzący „po godzinach”. Towarzystwo Nauki i Kultury „Libra” oraz jego radzyński oddział – Instytut Bronisława Szlubowskiego to ważne punkty na naukowej i kulturalnej mapie Lubelszczyzny.
Wydają publikacje, współtworzą lub organizują naukowe konferencje i seminaria, dokonują ważnych odkryć historycznych. Grupa pasjonatów, ludzi ciekawych świata od blisko dwóch dekad pokazuje, jak fascynująca potrafi być historia lokalna.
Libra powstała z potrzeby niezależnego działania na polu nauki, popularyzacji historii, animacji kultury, a wszystko to także poprzez wydawnictwa. 20 lat temu zaczął działać Instytut badawczy Libra jako część kolejnych stowarzyszeń, a 12 lat temu jako samodzielne stowarzyszenie. największym osiągnięciem jest połączenie i zachęcenie do działania ludzi kultury i nauki z kilku ośrodków, od Radzynia począwszy, z Lublina, Siedlec i Lublina
– mówi nam jej prezes dr hab. Artur Górak.
Od 2011 w „Librze” funkcjonuje: sekcja badań nad partią komunistyczną w Polsce, Wschodni Rocznik Humanistyczny (coraz lepiej punktowany w rankingu czasopism naukowych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego,91.59 w Index Copernicus) oraz sekcja badań nad Księstwem Warszawskim i Królestwem Polskim doby konstytucyjnej.
Walka o prawdę
Ważną pozycją są wydawane „Dzieje biurokracji” oraz czasopismo: „Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja”, kierowane przez prof. Marcina Kruszyńskiego, kierownika Pracowni Historii Polski i Historii Powszechnej , pracownika IPN-u . W „Librze” jest od 6 lat.
Towarzystwo to jedna z najważniejszych inicjatyw tego typu w Polsce. Skupia badaczy różnych specjalności, wydaje książki, czasopisma. Pokazuje jak sprawnie i nowocześnie może dzisiaj wyglądać nowoczesna humanistyka
– zaznacza.
Staraniem Libry opublikowany został wykaz wszystkich pracowników komunistycznej bezpieki w Radzyniu Podlaskim z lat 1944-1990.Stanowi on efekt kilkuletnich badań naukowych historyka Krystiana Pielachy, który podjął trud wyłuskania z kilometrów akt osobowych pozostałych po PRL-owskiej bezpiece danych osób pracujących w Urzędzie Bezpieczeństwa (1944-1956) i Służbie Bezpieczeństwa (1957-1990) w Radzyniu Podlaskim. Alfabetyczny spis (dostępny pod adresem: http://instytutszlubowskiego.pl/ubecy-esbecy/) obejmuje ponad 300 funkcjonariuszy i pracowników cywilnych radzyńskiej bezpieki.
Przez ponad dekadę działalności Towarzystwo wyrosło na czołową organizację pozarządową na Lubelszczyźnie zajmującą się działalnością naukową. Na pewno najważniejsze są te inicjatywy, które są kontynuowane. Przede wszystkim wskazać trzeba na wydawnictwa ciągłe: „Wschodni Rocznik Humanistyczny”, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, „Komunizm: System – Ludzie – Dokumentacja”, portal kulturalny „Kozirynek” wraz z drukowanym Nieregularnikiem, Międzynarodowe Sympozjum Dziejów Biurokracji, ponad 30 wydawnictw książkowych, wydobycie dla pamięci społecznej aresztu śledczego Gestapo i UB w Radzyniu Podlaskim. Te przedsięwzięcia już odcisnęły swój ślad w historii regionu. A myślę, że i szerzej
– opisuje sekretarz generalny prof dr. hab Dariusz Magier.
InBrosz powstał przy…”Bohemian Rapsody”
Powstającemu 12 stycznia 2019 r. Instytutowi towarzyszyły dobiegające zza ściany radzyńskiego kina dźwięki zespołu Queen. InBrosz stworzyła część byłych członków Radzyńskiego Stowarzyszenia Inicjatyw Lokalnych, którzy opuścili je w grudniu 2018 r. Powodem rozstania była samodzielna decyzja prezesa, Józefa Korulczyka. Zawarł on wyborcze porozumienie z jednym z kandydatów na stanowisko Burmistrza Miasta Radzyń Podlaski. 19 grudnia 2018 r. pięciu członków Zarządu, wystąpiło z RaSIL-u i przeszło do Towarzystwa Nauki i Kultury LIBRA.
Pytany o cele, jakie przyświecają Instytutowi, prezes Dariusz Magier odnosi się do patrona:
Bronisław Szlubowski to radzynianin wielkiego formatu, godny pod względem wykształcenia klasycznego i politycznego wyrobienia potomek papieskich hrabiów, skoligaconych z najważniejszymi rodzinami polskiej arystokracji. Idealny wzorzec dla organizacji społecznej kierującej się klasycznym wyznacznikiem prawdy dobra i piękna, pragnącej kultywować patriotyzm i rozwijać inicjatywy kulturalne i naukowe na miarę lokalnych możliwości.Celem Instytutu jest kontunuowanie w Radzyniu starej dewizy Szlubowskich: Amor patriae nostra lex (miłość ojczyzny naszym prawem), którą chcemy wcielać w życie poprzez podejmowane przedsięwzięcia
– tłumaczy.
Magier to wykładowca Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, były prezes lubelskiego oddziału IPN. Ostatnio opracował m.in. spis powstańców antykomunistycznych w powiecie radzyńskim oraz listę informatorów i tajnych współpracowników radzyńskiej bezpieki (1944-1975) .
InBrosz wydaje Radzyński Rocznik Humanistyczny, Nieregularnik Kulturalny “Kozirynek Nowy”, traktująca o historii powiatu radzyńskiego serię wydawniczą “Ziemia Radzyńska”, prowadzimy funkcjonujący od kwietnia 2019 r. portal społeczno-kulturalny “Kozirynek” (kozirynek.online), inicjatywę TAK dla Muzeum w katowni Gestapo/UB oraz facebookową grupę Radzyń Wyklęty.
We wnętrzach pałacu Potockich (do czasu jego remontu) prowadziliśmy cykl wieczorów autorskich “Spotkania u Hrabiego”, które gromadziły zainteresowanych informacjami z zakresu historii, kultury czy spraw społeczno-politycznych
Instytut Szlubowskiego to chęć zagospodarowania twórczych umysłów funkcjonujących w Radzyniu dla działań naukowo-kulturalnych. Działając w ramach ogólnopolskiej „Libry”, tworzymy – jako radzyńskie środowisko – oddział w strukturze organizacji. W ten sposób mamy formalne narzędzia do działań lokalnych oraz wsparcie ogólnopolskiego podmiotu
– zaznacza szef InBrosz-u.
Przywracamy pamięć Wyklętych
InBrosz (wraz z Zrzeszeniem „Wolność i Niezawisłość” Inspektorat Radzyń) organizował nocne drogi krzyżowe, patronował lubelskiemu Marszowi Witolda Pileckiego, z oddziałem Archiwum Państwowego współorganizował konferencję o dawnych właścicielach Radzynia, współpracuje z 18 Dywizją Zmechanizowaną im. gen. broni Tadeusza Buka w Siedlcach.
Na swojej stronie internetowej (instytutszlubowskiego.pl), w zakładce „Raporty i dokumenty” prowadzą projekt „Skorowidz” spis i wykazów ludności ziemi radzyńskiej.
http://instytutszlubowskiego.pl
Odkryliśmy żydowskie macewy
W 2019 r. Instytut opracował Koncepcję placówki muzealnej przy ul. Warszawskiej 5A. To ważny adres w Radzyniu – tu znajdowała się katownia Gestapo, a po II wojnie światowej – UB, na której zachowały się inskrypcje więźniów – polskich patriotów.
W wakacje 2019 r. wizja lokalna, jaką przeprowadzili członkowie InBrosz-u wraz z dr Alicją Gontarek z Zakładu Badań Etnicznych, badaczem kultury żydowskiej z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, potwierdziła, że w różnych miejscach dziedzińca dawnego Gestapo, Urzędu Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej widoczne są żydowskie nagrobki – niektóre zachowały w bardzo dobrym stanie (widać inskrypcje nagrobne), ponieważ układano je w całości, nie rozbijając ich; inne są prawdopodobnie w gorszym stanie. Układ widocznych, odsłoniętych nagrobków wskazuje, że wyłożono nimi prawdopodobnie całe podwórze.
W 2020 r. członkowie Instytutu zaprezentowali wyniki najnowszych badań dotyczących Żołnierzy Wyklętych z Radzynia Podlaskiego i powiatu radzyńskiego więzionych w katowni UB. Dzięki całkowitemu opróżnieniu cel aresztu po byłym Powiatowym Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w Radzyniu Podlaskim, możliwe było dokończenie dokumentowania inskrypcji pozostawionych na ścianach przez aresztowanych oraz przyporządkowanie ich do poszczególnych członków podziemia antykomunistycznego zrzeszonych w lokalnych strukturach AK, NSZ i WiN. Dariusz Magier i Paweł Żochowski stworzyli Katalog inskrypcji z cel aresztu śledczego
W lutym 2021 r. zorganizowali dyskusję online o radzyńskiej katowni.
Miasto odrzuciło pomoc
2 lipca 2019 r. „Libra” podpisała z radzyńskim magistratem porozumienie w sprawie muzeum w byłym areszcie Gestapo i PUBP w Radzyniu Podlaskim. Towarzystwo miało sprawować opiekę merytoryczną nad powstającą placówką, miasto zapewnić jej codzienne funkcjonowanie i finansowanie. Porozumienie precyzowało, że chodzi o placówkę muzealną. Na podstawie powstałego wówczas partnerstwa gmina miejska pozyskała państwową dotację na remont budynku. 1 marca 2022, przy okazji obchodów Narodowego Dnia Żołnierzy Wyklętych, obiekt został przekazany w gestię Radzyńskiego Ośrodka Kultury, z zapowiedzią utworzenia tam komórki organizacyjnej w postaci Izby Pamięci „Warszawska 5A”. Odbyło się to wbrew obowiązującemu porozumieniu bez kontaktu osobami zaangażowanymi od lat w upamiętnianie tego miejsca, bez konsultacji z Profesorami prowadzącymi badania w tym zakresie, członkami Towarzystwa.
– Ogłoszona jednostronna decyzja o przekazaniu obiektu Radzyńskiemu Ośrodkowi Kultury – jednostce miejskiej bez żadnego przygotowania merytorycznego do prowadzenia tego typu placówki – i powołaniu Izby Pamięci „Warszawska 5A”, to jawne złamanie istniejącej umowy. Jest to de facto akt deprecjonujący to miejsce pamięci – komentuje dr hab. Artur Górak.
Decyzja burmistrza Jerzego Rębka (PiS) nie zraziła ich, – Pozostawiamy sobie prawo do dalszych, niezależnych działań mających na celu popularyzację tego miejsca oraz prowadzenie poświęconych mu badań naukowych- czytamy w wydanym w marcu ub. r. oświadczeniu.
Plany
Cel to kontynuacja przedsięwzięć cyklicznych, których jest wiele. Oznacza to wydanie kolejnych numerów czasopism, utrzymanie aktywności portalu kulturalnego, ale także uczestnictwo w życiu miasta i regionu. Wszystko w zakresie kultury i nauki. Bo to jest naszą domeną, wbrew obawom miejscowych polityków
– podkreśla prof. Magier
– Od kilku lat współpracujemy z Fundacją Konrada Adenauera i jak co roku zorganizujemy kilka minikonferencji na bieżące tematy polityczne – podsumowuje prezes „Libry”.
*
Władze „Libry” III kadencji (2023-2027):
(7.10.1855 – 14.12.1939)
Patron Instytutu, Bronisław Szlubowski herbu Korwin, urodził się w Radzyniu 7 października 1855 r. Był młodszym synem Stanisława Floriana Szlubowskiego, a jego ród władał Radzyniem od 1834 r., kiedy to dziad Bronisława – Antoni, nabył te dobra od Konstantego Zamoyskiego. W 1892 r. poślubił Zofię Chłapowską. Bronisław Szlubowski imponował oczytaniem i inteligencją, był bardzo zaangażowany w życie polityczne. W czasie wzmożonej rusyfikacji włączył się aktywnie w obronę polskości i wiary oraz pracę społeczną. Zwalczał rusyfikację. Ród był bardzo przywiązany do Kościoła katolickiego, co znalazło potwierdzenie w tytule hrabiowskim nadanym linii Stanisława Floriana przez papieża Piusa IX w 1869 r. wraz z dewizą Amor patriae nostra lex (łac. Miłość ojczyzny jest naszym prawem). Bronisław ochoczo przejął to brzemię. Właściciel dóbr Radzyń udzielał się w działalności społecznej, która przybierała różne formy i często wykraczała poza zakres zwykłej pomocy. Ideowo związany był z narodową demokracją, przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości miał poglądy monarchistyczne i był zwolennikiem restytucji monarchii. Ostatni właściciel dóbr ziemskich Radzyń zmarł bezpotomnie w Warszawie 14 grudnia 1939 r. Pochowany został w podziemiach Kościoła Świętego Krzyża na Krakowskim Przedmieściu.
*
Wydawnictwa InBroszu:
- Album grafik i wierszy Sławomira Walencika „Tupnięć dotyk łaskawy”
- Radzyński Rocznik Humanistyczny: tom 17 (2019), t. 18 (2020), t. 19 (2021), t. 20 (2022), t. 21 (2023)
- „Szczęścia spod dywanu” Sławomira Walencika
- „Zbrodnicza działalność Adolfa Dykowa (1907-1943) – funkcjonariusza gestapo w Radzyniu Podlaskim” Damiana Sitkiewicza
- „Wyryte w pamięci. Historie radzyńskie z XX wieku”Dariusza Magiera
- Tajemnice nazistowskiej i komunistycznej katowni w Radzyniu Podlaskim ” Dariusza Magiera”
- „Skarby ukryte, ludzie pogrzebani ” Adama Fijewskiego
- „O Ukrainie bez lukru” Dominika Kurka
- Nieregularnik Kulturalny „Kozirynek Nowy”: zeszyt 17 (1/22; 2019), zeszyt 18 (2/23/2020); zeszyt 19 (3/24/2021)’ zeszyt 20 (4/25/2023)