Rosyjska Wyzwoleńcza Armia Ludowa (29. Dywizja SS)
Początki tej jednostki sięgają jesieni 1941 r., gdy4 października oddziały niemieckie wkroczyły do znajdującej się w okolicach miasta Briańsk miejscowości Łokot[74]. Tę datę można uznać za powstanie tzw. Łokockiego Okręgu Autonomicznego, zwanego też Republiką Łokocką. Mieszkańcy nowo powstałej republiki rozpoczęli współpracę z Niemcami. Pracowników administracji sowieckiej, którzy nie wycofali się z Armią Czerwoną, wydano Niemcom, zdarzały się również przypadki ich zabijania[75]. W celu walki z bandami rabunkowymi i partyzantką sowiecką utworzono straż ludową. Początkowo licząca 18 żołnierzy, następnie zwiększona do 200 ludzi, do grudnia 1941 r. liczyła już około 2000 osób[76]. Żołnierze byli również wykorzystywani do ochrony kolei czy eskorty konwojów. Starostą Republiki Łokockiej został Konstantin Woskobojnik, a jego zastępcą Bronisław Kamiński.
Konstantin Woskobojnik urodził się w 1895 r. w miejscowości Smieła w okolicach Kijowa. Studiował prawo na Uniwersytecie Moskiewskim[77]. W 1916 r. wstąpił do armii i brał udział w ofensywie Brusiłowa. Latem 1918 r. przystąpił do Armii Ludowej Komitetu Zgromadzenia Ustawodawczego, we wrześniu opuścił ją i dołączył do Armii Czerwonej[78]. Po zdemobilizowaniu i ślubie przeprowadził się do miejscowości Chwałyńsk, gdzie został sekretarzem w komisariacie wojskowym. Przyłączył się do antykomunistycznego powstania, w kwietniu 1921 r. ranny uciekł przed CZeKa z małżonką do Astrachania, gdzie zmienił tożsamość[79]. Razem z żoną udał się do Moskwy, został instruktorem łowiectwa, w 1930 r. ukończył studia i został kierownikiem pracowni elektrotechnicznych w Izbie Miar i Wag ZSRS. Podczas „wielkiej czystki” został skazany na 3 lata zesłania do obwodu nowosybirskiego, w latach 1934-1935 przebywał na Ukrainie, następnie udał się z rodziną do Orska, by w końcu przybyć do Łokotu w 1937 r[80].
Bronisław Kamiński urodził się w 1899 r. w Dobrzyniu, miał polskie korzenie. W 1917 r. uczył się w Instytucie Politechnicznym w Piotrogrodzie, w 1918 r. wstąpił do Armii Czerwonej[81]. W 1922 r. rozpoczął naukę w Chemiczno-Technologicznym Instytucie w Piotrogrodzie oraz podjął pracę w zakładach chemicznych „Riespublika”. Ożenił się i miał 4 dzieci. Był członkiem WKP(b), ale otwarcie krytykował poczynania Stalina, za co został wydalony z partii w 1935 r., a w 1937 r. aresztowany i skazany na 10 lat łagru[82]. W 1941 r. zesłano go do Łokotu, gdzie jako inżynier zaczął pracę w gorzelni.
Woskobojnik i Kamiński 25 listopada 1941 r. założyli Narodowosocjalistyczną Partię Robotniczą Rosji „Wiking”[83]. Podobnie jak KONR, NSPRR wydała ona swój własny manifest. Stawiali sobie za pierwszy cel walkę z komunizmem, uznawali prawo narodów zamieszkujących Rosję do samostanowienia i deklarowali utworzenie państwa ludowo-robotniczego, dodatkowo treść ich manifestu była przepełniona antysemityzmem[84]. Woskobojnik został zabity 8 lutego 1942 r.
W drugiej połowie 1942 r. straż ludowa została przemieniona w Rosyjską Wyzwoleńczą Armię Ludową, jej stan osobowy (m.in. dzięki mobilizacji) wynosił 10 tys. żołnierzy. Uzbrojeni byli w karabiny powtarzalne, 2 tankietki T-27, 5 czołgów BT, kilka samochodów pancernych BA, 2 czołgi T-34 i jeden KW[85]. Odznaką naramienną żołnierzy Kamińskiego była biała tarcza z obramowaniem w kolorze czerwonym z czarnym lub żółtym krzyżem św. Jerzego oraz znajdującym się nad nim napisem POHA[86] (RONA). W pierwszej połowie 1943 r., dzięki kolejnej mobilizacji, szeregi RONA posiadały 12 tys. żołnierzy, uzbrojonych w 40 moździerzy, 500 karabinów maszynowych, 3 armaty przeciwlotnicze, 22 czołgi i pojazdy opancerzone i kilkadziesiąt dział różnego rodzaju[87]. Posuwająca się do przodu Armia Czerwona latem 1943 r. dotarła do granic Republiki Łokockiej, co zmusiło Kamińskiego do wycofania się na tereny Białorusi 26 sierpnia 1943 r., pozostawił jedynie 2 pułki do odpierania sowieckiego ataku[88]. Oddziały RONA zostały rozmieszczone w okolicach trasy kolejowej między Lepelem a Orszą, na tych terenach Kamiński przeprowadził mobilizację, uzupełniając oddział do 7000 ludzi. W wyniku dalszych postępów Armii Czerwonej żołnierze Kamińskiego zostali przeniesieni najpierw w okolice Częstochowy i Raciborza, a następnie na poligon Münsingen w Wirtembergii[89]. Himmler planował stworzenie z żołnierzy Kamińskiego 29. Dywizji SS (pierwszej rosyjskiej), Kamiński został mianowany Waffen-Brigadenführerem der SS[90]. RONA została wcielona do Waffen SS jako Brygada Szturmowa SS „RONA”. Z 1700 żołnierzy Kamińskiego utworzono pułk szturmowy, który został wysłany do tłumienia Powstania Warszawskiego. Od 4 do 14 sierpnia 1944 r. przebywał w dzielnicy Ochota, dokonując licznych rabunków i makabrycznych zbrodni na ludności cywilnej[91]. Z tego powodu Kamiński 19 sierpnia 1944 r. został pozbawiony dowodzenia nad RONA, a 28 sierpnia aresztowany. Zginął w niewyjaśnionych okolicznościach[92]. Pułk został wycofany w okolice Puszczy Kampinoskiej, gdzie w walkach z polską partyzantką został rozbity. Pozostali żołnierze RONA zostali przyłączeni do Sił Zbrojnych KONR Własowa[93]. Jeszcze po zakończeniu II wojny światowej na terenie byłej Republiki Łokockiej działała partyzantka antykomunistyczna, ostatni wyrok w sprawie działalności antysowieckiej wydano w 1978 r[94].
30. Dywizja SS (2. Rosyjska)
Formacja ta została utworzona 18 sierpnia 1944 r. z oddziałów policji białoruskiej, kozackiej i ukraińskiej znajdujących się w Prusach Wschodnich oraz sformowanej w Łomży brygady Schutzmannschaft „Siegling” (co ciekawe znalazło się w niej 65 Polaków[95]) pod dowództwem SS-Obersturmbannfuhrera Hansa Sieglinga, późniejszego dowódcy 30. Dywizji SS[96] (2. Rosyjskiej). Żołnierze dywizji składali przysięgę:
Składam przed Bogiem tę świętą przysięgę, że w walce z bolszewickim wrogiem mojej ojczyzny będę bezwarunkowo posłuszny najwyższemu dowódcy niemieckiego Wehrmachtu, Adolfowi Hitlerowi, oraz że jako dzielny żołnierz będę zawsze gotowy zapłacić życiem za tę przysięgę[97].
W sierpniu 1944 r. część 30. Dywizji SS (2. Rosyjskiej) została wysłana do zwalczania partyzantki francuskiej, żołnierze jednak byli niezdyscyplinowani do tego stopnia, że wyrządzali szkody stronie niemieckiej lub dezerterowali[98]. 30 sierpnia 1944 r. po przybyciu wszystkich żołnierzy dywizję skierowano do Alzacji, tam zostały przeformowane i rozpoczęły ćwiczenia[99]. Składała się z 2368 ludzi, była uzbrojona w karabiny posowieckie, brakowało jej ciężkiej broni[100]. Dywizja została przeniesiona w okolice tzw. Bramy Brandenburskiej do LXIII. Korpusu Armijnego, obsadziła pozycje wzdłuż kanału Ren-Rodan między Wolfersdorfem i Montreux Chateau oraz na odcinku Dammerkirch-Altkirch-Hirtzbach, gdzie została odrzucona przez francuską 1. Dywizję Pancerną na linię Hindlingen-Hirtzbach[101]. 22 listopada 1944 r. razem z oddziałami niemieckimi rozpoczęła atak, niszcząc 6 czołgów. 23 listopada 1944 r. Francuzi przeszli do ofensywy, co zmusiło 30. Dywizję SS do wycofania się w kierunku Spechbach-Bernweiler[102]. Brała później udział w walkach z francuskimi oddziałami pancernymi w Bernweiler, Balschweiler oraz Buetweiler. Część żołnierzy została użyta jako odwód dla LXIII. Korpusu Armijnego, reszta trafiła do obozu szkoleniowego Münsingen[103]. 11 stycznia 1945 r. została rozformowana, próbowano sformować na jej miejsce nową dywizję SS 1. Białoruską, jednakże w wyniku konfliktów Siegling i niemiecki kontyngent dołączyli do 30. Dywizji SS „Nibelungen”, reszta żołnierzy dołączyła do wojsk Własowa[104].
Rosyjski Korpus Ochronny w Serbii
Była to formacja utworzona przez Niemców 12 września 1941 r., początkowo pod nazwą Samodzielny Korpus Rosyjski, składająca się ze znajdującej się w Jugosławii białej emigracji z Rosyjskiego Związku Ogólnowojskowego i byłych żołnierzy Armii Ochotniczej[105]. Na jej czele stanął gen. por. Michaił Skorodumow, następnie gen. mjr. Borys Sztejfon. Przez cały okres istnienia jednostki służyło w niej około 17 tys. żołnierzy[106]. Niemcom postawiono pewne warunki: żołnierze korpusu mieli odpowiadać tylko przed swoim dowódcą, być wyposażeni w mundury rosyjskie i po pokonaniu komunistów w Jugosławii korpus miał być przeniesiony do walki z Armią Czerwoną[107]. Oddział miał też nie być używany do walki przeciwko Czetnikom i rządowi serbskiemu. Ideą korpusu był monarchizm i antykomunizm[108]. 30 listopada 1942 r. został włączony do Wehrmachtu.
Żołnierze Rosyjskiego Korpusu Ochronnego pełnili funkcje pomocnicze i wartownicze oraz walczyli z partyzantką komunistyczną Josipa Tity na granicy serbsko-chorwackiej[109]. 30 kwietnia 1945 r. zginął Borys Sztejfon, nowym dowódcą korpusu został walczący w wojnie domowej w Rosji przeciwko bolszewikom płk Anatolij Rogożin, który poprowadził resztki korpusu do Austrii i 12 maja 1945 r. poddał się wojskom brytyjskim[110]. Po wojnie Rogożin udał się na emigrację do USA, tam działał w organizacjach rosyjskiej emigracji i zmarł 6 kwietnia 1972 r[111].
Ochotniczy Pułk SS „Wariag”
Innym oddziałem rosyjskim formowanym w okupowanej Jugosławii był utworzony z białej emigracji rosyjskiej i jeńców wojennych w marcu 1942 r. Ochotniczy Pułk SS „Wariag”. Dowództwo nad nim objął kapitan SS-Hauptsturmführer Michaił Siemionow[112]. Liczył 2500 żołnierzy i zwalczał partyzantkę komunistyczną Tity[113]. Następnie oddział został włączony w skład grupy Sił Zbrojnych KONR generała majora Antona Turkuła, białego oficera służącego w oddziale białego płk. Michaiła Drozdowskiego, walczącym z bolszewikami podczas wojny domowej w Rosji[114]. Po ewakuacji z Krymu został mianowany przez generała Piotra Wrangla dowódcą Pułku Drozdowskiego, później tworzył Rosyjską Armię Wyzwoleńczą[115]. Po poddaniu się III Rzeszy pułk został przetransportowany do obozu obok miasta Tarent we Włoszech, większość żołnierzy została repatriowana do ZSRS lub przekazana Josipowi Tito[116]. Turkułowi i Siemionowowi udało się uniknąć tego losu, po wojnie udali się na emigrację, gdzie prowadzili działalność polityczną i wydając różne publikacje[117]. Jedną z takich prac były wspomnienia Antona Turkuła Drozdowcy w ognie[118].
___
[74] R. Michaelis, POHA (RONA),Warszawa 2010, s. 5. [75] I. Kowtun, D. Żukow, 29. Dywizja Grenadierów SS „Kamiński”, Zakrzewo 2017, s. 13. [76] Ibidem, s. 19-20. [77] Ibidem, s. 18. [78] Ibidem. [79] Ibidem. [80] Ibidem, s. 19. [81] Ibidem. [82] Ibidem. [83] I. Kowtun, D. Żukow, Posobniki. Issledowanija i matieriały po istorii otieczestwiennogo kołłaboracyonizma, Moskwa 2020, s. 26. [84] R. Michaelis, op. cit., s. 66-67. [85] J. Solarz, op. cit., s. 29. [86] J. W. Gdański, op. cit., s. 75. [87] J. Solarz, op. cit., s. 29. [88] Ibidem [89] R. Michaelis, op. cit., s. 17-29. [90] J. W. Gdański, op. cit., s. 141. [91] J. Solarz, op. cit., s. 30-31. [92] I. Kowtun, D. Żukow, 29. Dywizja…, s. 183-187. [93] J. Solarz, op. cit., s. 31. [94] I. Kowtun, D. Żukow, 29. Dywizja…, s. 200-201. [95] R. Michaelis, op. cit., s. 52. [96] P. Hausser, K. Zalesskij, Czernaja Gwardija Gitlera. Waffien-SS w boju, Moskwa 2007, s. 109. [97] R. Michaelis, op. cit., s. 52. [98] Ibidem, s. 55. [99] Ibidem, s. 58. [100] Ibidem, s. 56. [101] Ibidem, s. 59-60. [102] Ibidem, s. 61. [103] Ibidem. [104] P. Hausser, K. Zalesskij, op. cit., s. 109. [105] J. W. Gdański, op. cit., s. 111. [106] Russkij Korpus na Bałkanach. 1941-1945 goda, D. P. Wiertiepow (red.), Nowy Jork 1963, s. 405. [107] M. Zielonka, Rosyjskie kolaboracyjne formacje wojskowe przy Wehrmachcie i Waffen-SS (1), „Historia Wojsko i Technika”, nr 4, 2017, s. 75. [108] Ibidem. [109] S. Drobiazko, A. Karaszczuk, op. cit., s. 11-13. [110] Ibidem, s. 13-14. [111] Rogożyn Anatolij Iwanowicz, http://voldrozd.narod.ru/proekt/usa/novo-diev/Rogozin.html (dostęp: 15.07.22). [112] S. Drobiazko, A. Karaszczuk, op. cit., s. 14. [113] J. Solarz, op. cit., s. 22. [114] S. Drobiazko, A. Karaszczuk, op. cit., s. 14. [115] Turkuł Anton Wasiljewicz, http://www.hrono.ru/biograf/bio_t/turkul.html (dostęp: 13.07.22). [116] S. Drobiazko, A. Karaszczuk, op. cit., s. 14. [117] Turkuł Anton Wasiljewicz… [118] A. W. Turkuł, Drozdowcy w ognie, Monachium 1948.