Do najważniejszych efektów rzeczowych zrealizowanych od 1979 r. do wprowadzenia stanu wojennego na terytorium Polski, zaliczyć należy modernizację i budowę ponad 200 km dróg utwardzonych (m.in. w Komarówce Podlaskiej wykonano drogę dojazdową do stadionu, którego budowę zainicjowano i prowadzono w poprzednich czynach społecznych oraz drogę na trasie Zahorów – Kodeń czy Dobryń Mały – Zalesie) [20].
na zdj. tytułowym: Czyn partyjny. Porządkowanie i układanie chodnika przy Alei Tysiąclecia w Białej Podlaskiej, 21 V 1978 r. Źródło: Zdjęcie ze zbiorów Działu Wiedzy o Regionie Miejskiej Biblioteki Publicznej w Białej Podlaskiej. Autor fotografii: H. Bojanowski
W Białej Podlaskiej ułożono kilkadziesiąt metrów chodników, nawierzchni z trylinki[21] oraz zakładano pasy zieleni. W ówczesnym czasie skupiono się głównie na budowie i modernizacji ulic miejskich. Przykład może tu stanowić ul. Zamkowa w Białej Podlaskiej, ponieważ wtedy tworzyła jeden z ważniejszych węzłów komunikacyjnych miasta. Ponadto oddano do użytku ośrodek zdrowia w Kornicy Starej, przedszkole, żłobek i szpital w Radzyniu Podlaskim, w Huszlewie przygotowano plac pod budowę ośrodka zdrowia[22].
Pochodną formą czynów społecznych były czyny partyjne. Organizowane one były raz do roku (w latach 1975-1980) zazwyczaj w dni wolne od pracy – zawsze pod egidą PZPR lub związków zawodowych – wtedy nazywano je czynami produkcyjnymi[23]. Data czynu partyjnego ustalana była odgórnie przez Biuro Polityczne Komitetu Centralnego PZPR. Na szczeblu miast i gmin egzekutywy komitetów miejskich (KM), komitetów miejsko-gminnych (KM-G) i komitetów gminnych (KG) partii organizowały zabezpieczenie organizacyjne, powołując zespoły, które odpowiedzialne były za przygotowanie i przeprowadzenie czynu. Komitet Wojewódzki sprawował bezpośredni nadzór nad przygotowaniami do czynu w terenie. Każdy, coroczny czyn partyjny zawsze był skrupulatnie planowany i kontrolowany przez władze. Naczelnicy miast i wsi, zobowiązani byli do raportowania ilości uczestników, rodzaju prac, liczbie obiektów, na których pracowano, ilości przepracowanych godzin a także oceniali atmosferę społeczną panującą wśród uczestników[24].
W województwie bialskopodlaskim po raz pierwszy Dzień Ogólnopartyjnego Czynu Społecznego i Produkcyjnego odbył się 16 maja 1976 r. Tego dnia pracowało ponad 21 tys. osób, w tym: 14 tys. członków PZPR, 1200 członków Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego (ZSL), 1000 członków Stronnictwa Demokratycznego (SD) i 6200 osób bezpartyjnych. W trzech miastach województwa: Białej Podlaskiej, Międzyrzecu Podlaskim i Radzyniu Podlaskim, prace wykonywane były na 14 odcinkach i koncentrowały się głównie na robotach drogowych. W pozostałych gminach województwa skupiono się na budowie i remontach dróg dojazdowych do Urzędów Gmin oraz dróg łączących poszczególne wsie, zadrzewianiu i zalesianiu, remoncie obiektów sportowych i kulturalnych oraz pracach porządkujących osiedla mieszkaniowe. W Sarnakach i Drelowie zaorano i przygotowano zasiewy 20 ha ziemi. W czynie produkcyjnym pracowali członkowie i kandydaci partii w czterech zakładach pracy. Pracownicy PKP Małaszewicze podsypali 2 km torów i ułożyli 300 m kabla podziemnego[25] – wraz z kolejarzami pracowali przedstawiciele załóg takich instytucji jak „Polcargo”, C. Hartwing i Urzędu Celnego[26]. Robotnicy Mieszalni Pasz w PGR Kostomłoty wykonali 15 ton mieszanki, w Zakładzie Gospodarczym WZGS (Wojewódzki Związek Gminnych Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”) w Międzyrzecu Podlaskim wyprodukowano płytki chodnikowe i krawężniki o wartości 52 tys. zł. W czynie wzięli udział również pracownicy Zakładu Produkcyjnego Spółdzielni Ogrodniczej w Sarnakach[27].
W kolejnych latach czyny partyjne odbyły się kolejno: 15 maja 1977 r, 21 maja 1978 r., 23 września 1979 r. i 18 maja 1980 r. Zawsze w niedzielę. Za każdym razem towarzyszyła im podobna forma. Budowano i remontowano drogi, układano chodniki, zakładano zieleńce, remontowano szkoły, domy kultury, porządkowano place przy budynkach użyteczności publicznej itd. Nierzadko zdarzało się tak, że trwały one więcej niż jeden dzień[28]. Towarzyszyła im oprawa propagandowa, zazwyczaj w postaci transparentów. Pracowano pod hasłami: „Młodzież z Partią”, „We wspólnym trudzie dla wspólnego dobra”, „Najpiękniejszą mową jest czyn”, „Funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej w Służbie Narodu i Partii”, „Jesteśmy gospodarzami kraju, wszyscy za Polskę odpowiadamy” i wieloma innymi. Miały zachęcać całe miasta i wsie do pracy na rzecz ogółu. Komitety, które rozpoczynały prace bez żadnej oprawy propagandowej, były natychmiastowo upominane i wzywane do ich wywieszenia. Udział członków i kandydatów PZPR był zawsze obowiązkowy, dodatkowo włączano do prac członków sojuszniczych stronnictw politycznych oraz młodzież należących do różnych organizacji[29].
Złote czasy czynów społecznych i partyjnych przypadły na lata 60. i 70. XX w., później narastał już coraz większy konflikt pomiędzy kierownictwem partii a robotnikami i pozostałą częścią społeczeństwa. Inicjowano je wtedy na dość dużą skalę, ponieważ miały stać się symbolicznym wyrazem więzi kierownictwa partyjno-państwowego ze społeczeństwem[30]. Przede wszystkim jednak była to idea wykorzystywana przez komunistów do manifestacji poparcia dla centralnych lub lokalnych władz partyjnych. W czynach uczestniczyli nie tylko pracownicy miejscowych zakładów pracy czy osoby należące do partii. Brali w nich udział niemal wszyscy – uczniowie, nauczyciele, dzieci, lekarze, pielęgniarki, harcerze itd.[31] W całej Polsce setki tysięcy ludzi „dobrowolnie” poświęcało swój czas wolny jednemu z dziwactw komunizmu. Chociaż po czynach społecznych pozostawały lokalnie realne wyniki, w skali gospodarki państwa nie stanowiły one jakiegoś znaczącego wkładu. Jeszcze mniejszy był on w przypadku tzw. czynów partyjnych. Jednakże nie chodziło tu przecież o szlachetny odruch, o pracę przynoszącą realny pożytek, lecz o manifestację posłuszeństwa. Propaganda wykorzystywała czyny partyjne jako przejaw poparcia dla komunistów i partii[32].
___
[20] Ibidem, sygn. 16, bp, Protokoły z sesji Wojewódzkiej Rady Narodowej, 1980.
[21] Trylinka – sześciokątna płyta betonowa
[22] Nowe arterie komunikacyjne i obiekty użyteczności publicznej w woj. bialskopodlaskim, „Sztandar Ludu”, nr 215, 1979, s. 1-2.
[23] Czyny produkcyjne – wykonywanie dodatkowej, ponadplanowej produkcji.
[24]Archiwum Państwowe w Lublinie Oddział w Radzyniu Podlaskim, Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Białej Podlaskiej (dalej: APLOR, KW PZPR), sygn. 346, k. 4-6, Dokumentacja przebiegu czynu partyjnego, 1976.
[25] Ibidem, k. 31.
[26] Czyn partyjny przykładem pożytecznego i wzorowo zorganizowanego działania w imię społecznego dobra, „Sztandar Ludu”, nr 111, 1976, s. 2.
[27] APLOR, KW PZPR, k. 31-32.
[28] Manifestacja jedności, „Trybuna Zakładowa”, nr 11, 1980, s. 1.
[29] Ibidem, APLOR, KW PZPR, sygn. 349, k. 5.
[30] B. Jałowiecki, op. cit., s. 10.
[31] Z. Zblewski, op. cit., s. 36.
[32] Czyn partyjny, 29.04.2014, https://historia.interia.pl/historia-na-fotografii/zdjecie,iId,1480710,iAId,117544 (dostęp: 15.07.2021).
Bibliografia cytowań:
Jałowiecki B., Lokalne ruchy społeczne w perspektywie procesów globalnych, [w:] Rozwój regionalny – rozwój lokalny – samorząd terytorialny, t. 11, red. P. Dutkiewicz, G. Gorzelak, Warszawa 1988.
Czyn partyjny, 29.04.2014, https://historia.interia.pl/historia-na-fotografii/zdjecie,iId,1480710,iAId,117544 (dostęp: 15.07.2021).
Czyn partyjny przykładem pożytecznego i wzorowo zorganizowanego działania w imię społecznego dobra, „Sztandar Ludu”, nr 111, 1976, s. 2.
Dla wspólnego dobra, Polska Kronika Filmowa, 30 września 1973 r., http://repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/10112 (dostęp: 15.07.2021).
Manifestacja jedności, „Trybuna Zakładowa”, nr 11, 1980.
Nikoniuk M., Problemy rozwoju województwa bialskopodlaskiego w początkowym okresie funkcjonowania (1975-1979), [w:], „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 18, 2020.
Nowe arterie komunikacyjne i obiekty użyteczności publicznej w woj. bialskopodlaskim, „Sztandar Ludu”, nr 215, 1979, s. 1-2.
Zblewski Z., Abecadło Peerelu, Kraków 2008.