„Etapy niepodległości 1917-1921. Dokumenty z zasobu Archiwum Państwowego w Lublinie Oddział w Radzyniu Podlaskim” – to najnowsza publikacja dr Joanny Kowalik-Bylickiej, która ukazała się dzięki wsparciu Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych oraz Domu Kultury im. Księżnej Anny z Sapiehów Jabłonowskiej w Kocku.
„Etapy niepodległości”, na którą nasz oddział dostał dofinansowanie z Naczelnej Dyrekcji – dotyczy źródeł, pochodzących z pierwszych lat po odzyskaniu niepodległości. Projekt zrodził się w naszych głowach już w 2017 r, tuż przed obchodami 100-lecia. W tym roku dostaliśmy na to środki. W ideę, wybór źródeł włączeni byli też pracownicy archiwum, którzy już u nas nie pracują, a pracowali w ramach usuwania szkód, m. in. Dorota Szczepanik – włożyła wiele pracy i swoich pomysłów, pasji historycznej. Nad książką pracujemy teraz z Maćkiem Bosko.
-mówiła nam w czerwcu autorka tekstu. (wywiad)
Album to zbiór dokumentów przechowywanych w zasobie archiwum, przybliżającej proces odbudowy państwa polskiego, tytułowe „etapy niepodległości”.
W czterech rozdziałach znajdziemy:
I – U progu niepodległości- sytuacja ziem polskich pod niemiecką okupacją (1915-1918)
II – Budowa Niepodległej – dokumenty z pierwszych miesięcy niepodległości – przejmowanie władzy w terenie, organizację wyborów, powoływanie urzędów i urzędników
III – Walka o granice – proces kształtowania polskich granic (powstania śląskie; pobór do wojska, wojna polsko-bolszewicka)
IV – Niepodległa – sprawy gospodarcze, aprowizacyjne, stan ludności, kształtowanie narodowej świadomości
Warto nadmienić, że dokumenty archiwalne uzupełniają prywatne zbiory, których skany pozyskano w ramach projektu „Archiwa Rodzinne Niepodległej”.
Wielość dokumentów o różnorodnej tematyce ukazują codzienność mieszkańców.
Zbiory prywatne Ziemowita Bylickiego pokazują stosunek niemieckiego okupanta do Polaków. W słowniku niemiecko-polskim z czasów I wojny światowej znajdziemy m. in. takie gotowce:
Jeżeli mieszkańcy schowają prowiant, to miasto zapłaci dziesięć tysięcy rubli kary
My potrzebujemy: dużo drzewa, mało słomy
Ja potrzebuję dwudziestu ludzi do naładowania wozów
Na zdjęciu poniżej(od góry): Czesław Pawlina, Zygmunt Zgrajka, Aleksander Niebrzegowski, Jan Grabowiec (?), Marian Borkowski, Jan N., Stanisław Kwasowiec, Jan Oworuszko, Sylwester Czajkowski (?), Józef Paszkiewicz, Antoni Pawlina, Jan Kowalik, Wacław Fręchowicz, Zygmunt Węcław, Stanisław Leszczyński, Julian Przybysz(?), Tadeusz Ostrowski, Izydor Malinowski, Wacław N., Zygmunt Potęga, Józef Dzięga, Stanisław Niewęgłowski, Józef Remnisiewicz (?), Jan N, Mieczysław Fręchowicz, NN, Czesław Obrębski, Ludwik Czajkowski.
„Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna Syna Jego Męka”
-kończy przysięgę Władysław Szaniawski, nominowany na stanowisko sędziego pokoju w Przegalinach, 18 stycznia 1919 r. Współczesnego czytelnika uderzy wynikająca z rozlicznych pism dbałość, sumienność ówczesnych urzędników, swoistych emisariuszy rodzącej się państwowości. Spotkamy się ze stwierdzeniami o „najświętszych obowiązkach”. Jedno z pism wieńczy mocne zakończenie: „czynię pana osobiście odpowiedzialnym”.
To także historia zapomnianych, niezwykłych ludzi:
*
Czego zabrakło w Kocku?
*
W bibliografii znajdziemy m. in. artykuł prof. Dariusza Magiera – Kolaboracja z bolszewikami w regionie bialskopodlaskim w sierpniu 1920 roku – skala, motyw, konsekwencje, [w:] Wobec komunizmu. Materiały z sesji naukowej pt.”Lubelskie i południowe Podlasie wobec komunizmu 1918-1989″. Radzyń Podlaski 2 IX 2005, red. D. Magier, Radzyń Podlaski 2006, s. 9-41
Publikację można nabyć w radzyńskim oddziale Archiwum Państwowego w cenie 50 zł.
Zachęcamy do lektury albumu, skrzącego się od ciekawostek, smaczków, starej polszczyzny. Do świadectwa patriotyzmu dnia codziennego.
Okładka to fragment afiszu, zawiadamiającego o organizacji obchodów rocznicy zjednoczenia Polski, z 1919 r. Radzyniacy spotkali się w sobotę, 13 grudnia o 20.00 w sali Teatru na uroczysty wieczór „ze współudziałem Towarzystwa Miłośników Sceny i Muzyki”. „Powtórka” odbyła się także dzień później, o 15.00.