Gestapowcy i członkowie innych niemieckich formacji policyjnych w Radzyniu Podlaskim w latach 1939-1944

Gestapo

Od jesieni 1939 r. w Radzyniu działała placówka (Aussenstelle Radzyń) Sicherheitspolizei und Sicherheitsdient (Sipo und SD) – Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa. Polacy zwali ją Gestapo.

Kierownikiem Gestapo od początku jej ustanowienia aż do czasu jej likwidacji latem 1944 r. był przybyły z Niemiec SS-Sturmbannführer (major) i Kriminal-Obersekretär Fritz Adolf Fischer. W 1939 r. był członkiem Einsatzkommando III (Einsatzkommando – grupa operacyjna gestapo, której celem było mordowanie lub izolacja politycznych i ideologicznych przeciwników III Rzeszy na zapleczu frontu). Wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z 4 marca 1949 r. w dniu 22 czerwca 1949 r. został stracony w warszawskim więzieniu przy ul. Rakowieckiej.

Personel stanowili przyjezdni lub miejscowi Niemcy.

  • Zastępcą Fischera był SS-Sturmbannführer (major) Erich Langer. sekretarz kryminalny. Służył w gestapo w Erfurcie, a następnie w Radzyniu Podlaskim.
  • SS-Sturmscharführer (starszy sierżant sztabowy) Andreas Braumüller. Przed wybuchuem II wojny światowej przydzielony do gestapo w Augusburgu. Służył w Radzyniu, Chełmie i Puławach.
  • SS Oberscharführer (starszy sierżant) Kurt Engels. Jego jednostką macierzystą gestapo była Kolonia. W 1940 r. został wysłany do Radzynia. Z uwagi na skłonność do brutalnych zachowań w 1942 r. trafił na Zamojszczyznę, a w 1944 r. do Sonderkommando Warschau.
  • SS-Hauptsturmführer (kapitan) Karl Dieter. służący uprzednio w gestapo w Stutgarcie. Do Radzynia przybył w 1943 r., gdzie służył do końca 1944 r. Później przeniesiono go na Słowację.
  • Jan Dietrich rozwinął masową akcję mordowania ludności żydowskiej, szczególnie na terenie Międzyrzeca Podlaskiego.
  • Oberscharführer (starszy sierżant) Ernst Hammerstein członek grupy operacyjnej Einsatzkommando III. Do radzyńskiego gestapo dołączył w listopadzie 1939 r. Ze względu na swoje brutalne zachowanie w 1942 r. przeniesiony do Białej. Członek stowarzyszenia SS Standarte „Germania”.
  • SS-Oberscharführer Gerhard Hoffman – od 1940 do 1944 r. pracował w radzyńskiej placówce gestapo. W 1944 r. został przeniesiony do Radomia.
  • SS-Oberscharführer Max Kaiser – służył w Einsatzkommando III w 1939 r. Do Radzynia trafił w 1940 r., gdzie przebywał do 1943 r., skąd w 1943 r. przeniesiono go do Lublina.
  • SS-Sturmscharführer Ludwik Klieber – zabity w 1943 r. przez AK w czasie zamachu na Dykowa.
  • SS-Sturmscharführer Paul Niehenke lub Nehenke – przybył do Radzynia w 1943 r. z bydgoskiego gestapo. Wiosną 1943 r. został przeniesiony do Lublina.
  • SS-Oberscharführer Willy Nordan – członek Einsatzkommando III. Jeden z kierowców w radzyńskim gestapo. W 1944 r. został przeniesiony do placówki gestapo w Radomiu.
  • SS-Untersturmführer (porucznik) Heinz Peckamann – sekretarz kryminalny. Z gestapo w Kolonii przeniesiony do Łukowa i Radzynia, gdzie pracował w latach 1940-1942. Później przeniesiony do dystryktu Galicja.
  • Heinz Rieck.
  • Heinrich (Henryk) Weg – tłumacz, volksdeutsch. Jego matką była Sabina Jakubowska.
  • SS-Untersturmführer Heinz Tangermann – służył w gestapo w Dessau, skąd w 1943 r. przeniesiono go do Radzynia. W 1944 r. zatrudniono go w radomskim gestapo.
  • Zielke [brak imienia] – tłumacz w areszcie gestapo w Radzyniu. W 1941 r. miał około 18 lat. Był uczniem gimnazjum polskiego w Łukowie. Brał czynny udział w przesłuchiwaniu aresztantów.
  • Unterscharführ (plutonowy) Anton Nauman – tłumacz.
  • Unterscharführ Adolf Dykow, zwany „Katem Podlasia” – folksdojcz pochodzący z Okalewa, przez okres międzywojenny aż do początku okupacji pracował w warszawskiej drukarni jako zecer i mieszkał wraz z żoną na Bródnie. W 1940 r. wpisał się na niemiecką listę narodową w Warszawie, a w 1942 r. zatrudnił się w radzyńskim gestapo.

Ukraińskie SS „Wachmannschaft” (Służba Wartownicza)

Ich zadania polegały na pełnieniu warty, wyjeżdżaniu w teren i ścisłym wykonywaniu poleceń Niemców. Zwykle byli używani do bezpośredniej eksterminacji Żydów i Polaków. Placówki istniały także w Międzyrzecu i Parczewie. Dokumenty żandarmerii niemieckiej datowane na 1 stycznia 1941 r. określają liczbę funkcjonariuszy policji ukraińskiej na terenie powiatu radzyńskiego na 3 oficerów i 180 wachmanów. W Radzyniu służyło 22 funkcjonariuszy, w tym m.in.:

  • Henryk Benzel
  • Aleksander Bylena
  • Iwan Ciłurik
  • Andriej Dejenko
  • Aleksander Frołow
  • Andriej Kiryłow
  • Władimir Pawluczenko
  • Anton Reheda
  • Semen Sajenko
  • Nikołaj Sawieryn
  • Dmitrij Staroszenko
  • Andriej Timokow
  • Sergiej Winachodow
  • Wiktor Worobiew.
Ukraińcy z radzyńskiego SS Wachmannschaft na tle baraku przy ul. Warszawskiej. Od lewej: NN „Cygan”, Andriej Timakow, Kisielow, Anton Reheda.

Kriminalpolizei (Policja Kryminalna)

Składała się z 6 funkcjonariuszy, w tym 2 Niemców i 4 Polaków.

Polnische Polizei (Policja Polska)

Komendant – Franciszek Dobromirski

Żandarmeria

Niemiecką administrację reprezentowała żandarmeria oraz podporządkowana Wehrmachtowi Felgendarmerie – Żandarmeria Polowa. Służyło w niej blisko 100 osób.

Schutzpolizei (Policja Prewencyjna)

Poza tym przez krótki czas istniała w Radzyniu i okolicach Schutzpolizei (Schupo – Policja Prewencyjna dosł. Policja Ochronna) podporządkowana dowódcy Ordnungspolizei (Orpo) w Lublinie. Podlegały jej placówki znajdujące się w Komarówce – około 15 osób i Międzyrzecu Podlaskim – blisko 20 funkcjonariuszy.

Sonderdienst (Służba Specjalna)

Obok formacji stricte policyjnych za bezpieczeństwo na terenie miasta i powiatu odpowiadał Kreishauptmann (starosta) wraz z podległą mu organizacją militarną – Sonderdienstem. Na terenie powiatu radzyńskiego w służbie tej zatrudniono 25 funkcjonariuszy. Dowódcą jednostki był Niemiec Habedeng [brak imienia]. Służyli w niej volksdeutsche, wśród nich m.in. Leopold Gwiazdowski, Edmund Jankowski, Świdek [brak imienia] – zabity przez partyzantkę i Edward Szuward – szef kuchni. Ponadto, jako kucharki, pracowały tam Polki.

Obsługa

Jako obsługę sprzątającą gestapo zatrudniono przymusowo Żydów. Niemcy zamordowali ich pod koniec okupacji.

Garaż wybudowany przez Niemców na terenie Gestapo w Radzyniu Podlaskim