Pierwszy numer tygodnika „Podlasiak” ukazał się 23 września 1922 r., a wydawany był do 1932 r. w Białej Podlaskiej i – okresowo – w Siedlcach. Był gazetą reprezentującą poglądy narodowo-demokratyczne. Było to najdłużej ukazujące się nieprzerwanie i bez zmiany tytułu pismo na Podlasiu w okresie międzywojennym.

Celem artykułu jest prezentacja treści przekazywanych na łamach czasopisma odnośnie sąsiadów Rzeczypospolitej – Niemiec i Związku Sowieckiego. Analiza zawartości gazety w okresie istotnym dla kształtowania się dwóch socjalistycznych totalitaryzmów, które w końcu lat 30. XX w. staną się przyczyną upadku II Rzeczypospolitej, wydaje się zagadnieniem bardzo ważnym z uwagi na szeroki wpływ redakcji gazety na społeczeństwo południowego Podlasia.

„Podlasiak” i teren jego oddziaływania

Statystyczny mieszkaniec Podlasia na początku XX w. to Polak-katolik (wcześniej również unita), nastawiony narodowo i patriotycznie ze względu na niedawne carskie prześladowania narodowe i religijne oraz rusińskie i żydowskie sąsiedztwo przekładające się na rywalizację społeczno-gospodarczą. Osadnictwo tu bowiem było narodowościowo zróżnicowane: obok Polaków Białorusini, Ukraińcy, Żydzi, potomkowie osadników niemieckich, holenderskich i tatarskich, co stanowiło tygiel społeczny. Wsie, poza chłopami, zamieszkiwały zwarte masy ludności pochodzenia drobnoszlacheckiego, mającej w tym czasie jeszcze wyraźne poczucie odrębności, konserwatywnej w swoich poglądach społecznych, dla której jednym z podstawowych kanonów etycznych było zachowanie „czystości” rodowej[1]. Miasta zamieszkiwała w większości ludność żydowska, wyróżniająca się nie tylko religią, ale i sposobem życia. Liczna była także warstwa ziemiańska opierająca swoje wpływy głównie na pozycji społecznej i możliwościach ekonomicznych. Wreszcie przywiązanie ludności podlaskiej do religii utwierdzało powagę i możliwości Kościoła rzymskokatolickiego. Teren oddziaływania tygodnika „Podlasiak” pokrywał się niemal z granicami diecezji podlaskiej, w okresie międzywojennym znajdującej się na terenie utworzonego w 2 sierpnia 1919 roku województwa lubelskiego[2], a od 1 kwietnia 1939 roku na terenie dwóch województw – lubelskiego i warszawskiego[3]. W skład diecezji wchodziły w powiaty: włodawski, bialski, konstantynowski[4], łukowski, siedlecki, garwoliński, sokołowski, węgrowski i radzyński, oprócz parafii Suchowola. Do 1925 r. do diecezji należały również parafie Brzeźnica Bychawska i Brzeźnica Książęca z powiatu lubartowskiego oraz parafia Bobrowniki z powiatu puławskiego[5].

Odzyskanie niepodległości przez Polskę w 1918 r. otworzyło szansę do dalszego kształtowania podlaskiej tożsamości w duchu narodowym i katolickim w oparciu o nowo powstające polskie instytucje. Na gruncie duchowym była to reaktywacja przez papieża Benedykta XV diecezji podlaskiej 24 września 1918 r., na czele której stanął bp Henryk Przeździecki, w zakresie administracji nową podlaską jakością było zaś powołanie sądów okręgowych w Białej Podlaskiej i Siedlcach w 1919 roku. Warto zwrócić uwagę, że w II Rzeczypospolitej obie stolice Podlasia – Siedlce i Biała Podlaska, znalazły się w województwie lubelskim, dzięki czemu nie doszło w tym czasie do dezintegracji regionu. Już w 1924 r. siedziba diecezji podlaskiej została przeniesiona do Siedlec, zaś życie codzienne społeczności koncentrowały lokalne podlaskie centra administracyjne położone po obu stronach rzeki Bug (przede wszystkim Biała Podlaska i Brześć)[6].

„Podlasiak” z podtytułem „Tygodnik polityczno-społeczno-narodowy, poświęcony sprawom ludu podlaskiego”, był pismem o charakterze politycznym, związanym z ruchem narodowym i adresowanym do szerokich warstw ludności, wiejskiej, miejskiej i inteligenckiej. Tygodnik był nieformalnym organem Związku Ludowo-Narodowego, a potem Stronnictwa Narodowego. Miał charakter katolicki, prawicowy i realizował założenia ideowo- polityczne endecji[7].

Siedziba redakcji mieściła się w Białej Podlaskiej przy ulicy Krzywej 31. Siedem lat później, w 1929 r., zmieniono nazwę ulicy, na Gabriela Narutowicza. Początkowo redaktorem naczelnym i wydawcą pisma był prawnik Piotr Rybski, a po jego śmierci 22 listopada 1926 r. funkcję tę sprawowała jego żona Aleksandra. Wydawany był początkowo w nakładzie około 1000 egzemplarzy, zaś na początku lat 30. XX w. nakład zmniejszył się do 400-600 numerów pisma. Ostatnie numery pisma ukazały się już w Siedlcach w 1932 r.[8] W początkowym okresie działalności gazety egzemplarz kosztował 60 marek. W końcowym okresie za numer trzeba było zapłacić 30 groszy. Tyle samo kosztował bochenek chleba (litr mleka – ok. 25 groszy, a kilogram mąki – 45 groszy). Drukiem czasopisma zajmowała się Drukarnia Wydziału Powiatowego w Łukowie, a od połowy lat dwudziestych Drukarnia Polska w Białej Podlaskiej. Jak zaznaczono w artykule wstępnym, pismo miało być kontynuacją „Tygodnika Podlaskiego”, lecz w zmienionej, poszerzonej formie i treści[9].

___

Przypisy:

[1] M. Biernacka, Wsie drobnoszlacheckie na Mazowszu i Podlasiu, Wrocław 1966.

[2] Dz.U. 1919, nr 64, poz. 395.

[3] Dz. U. 1938, nr 27, poz. 27 Ustawa z 9 kwietnia 1938 r. o zmianie granic województw: białostockiego, kieleckiego, lubelskiego, łódzkiego i warszawskiego.

[4] Powiat konstantynowski został zlikwidowany 1 kwietnia 1932 r., część gmin włączono do powiatu bialskiego, a część do powiatu siedleckiego, Dz.U. 1932, nr 6, poz. 33.

[5] R. Dmowski, Unitas Viribus. Diecezja Podlaska w II Rzeczypospolitej, Warszawa 2013, s. 55.

[6] D. Magier, Przejawy podlaskiej samoidentyfikacji i jej źródła. Zarys problematyki, „Rocznik Bialskopodlaski”, t. 27-28, 2020, s. 115-116.

[7] Program Związku Ludowo-Narodowego, [w:] Programy partii i stronnictw politycznych w Polsce w latach 1918-1939, oprac. E. Orlof i A. Pasternak, Rzeszów 1993, s. 21-31.

[8] Od wydawnictwa, „Podlasiak”, nr 1, 1922, s. 1.

[9] A. Notkowski, Polska prasa prowincjonalna Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939), Warszawa- Łódź 1982, s. 289.