I Podregion Bialski obejmował obszar gmin takich jak: Biała Podlaska, Leśna Podlaska, Konstantynów, Janów Podlaski, Rokitno i Łomazy. Dynamicznym kierunkiem rozwoju tego podregionu stało się stworzenie centrum usługowo–administracyjnego dla pozostałych podregionów[10].

II Podregion Międzyrzecki obejmował w swoim zasięgu takie gminy jak: Międzyrzec Podlaski, Drelów i Komarówka Podlaska. Do nadrzędnych kierunkowych zadań rozwoju podregionu należało dalsze przekształcanie miasta w ośrodek przemysłowy z równoległym rozwojem funkcji usługowych[11].

III Podregion Łosicki obejmował w swojej strukturze gminy takie jak: Łosice, Olszanka, Platerów, Sarnaki, Kornica i Huszlew. Głównym zakresem rozwoju Łosic stało się organizowanie wypoczynku i turystyki wzdłuż doliny Bugu oraz wykorzystywanie przyległych terenów do rozwoju sekcji usługowej.

IV Podregion Terespolski pełnił funkcję miasta przygranicznego z międzynarodową funkcją turystyczną oraz regionu przeładunkowego. Specjalizacja tego podregionu oscylowała w dziedzinie produkcji rolnej, szczególnie produkcji warzyw. Obszar terespolski skupiał takie gminy jak: Terespol, Zalesie, Piszczac i Kodeń.

V Podregion Wisznicki. Jego głównym kierunkiem rozwoju od roku 1975 stało się przekształcenie się w ośrodek o prawach miejskich oraz oparcie wzrostu gospodarczego głównie na rozwoju rolnictwa i chowie bydła rzeźnianego. Podregion skupiał gminy: Wisznice, Podedwórze, Sosnówka, Tuczna, Sławatycze i Hanna[12].

VI Podregion Parczewski. Ośrodkiem podregionu jest Parczew, a w jego skład wchodziły gminy: Parczew, Siemień, Milanów, Jabłoń i Dębowa. Wiodącym kierunkiem rozwoju było rozwój Parczewa jako ośrodka usługowego, rozwój rolnictwa i związanego z nim przemysłu rolnego oraz organizowanie wypoczynku w południowej części podregionu.

VII Podregion Radzyński skupiał w sobie gminy: Radzyń Podlaski, Ulan-Majorat, Kąkolewnica Wschodnia, Wohyń i Czemierniki. Najważniejszymi kierunkami rozwoju miasta był umiarkowany rozwój w kierunku przemysłu spożywczego oraz zwiększanie produkcji rolnej[13].

Założone cele, planowany szybki rozwój regionu i szansa na stworzenie dużego ośrodka gospodarczego musiały się zmierzyć z koniecznością pilnego rozwiązania całego szeregu problemów gospodarczych, społecznych a co najważniejsze organizacyjnych. W czasie utworzenia województwa region bialskopodlaski należał do najmniej uprzemysłowionych połaci kraju, a pod względem zaludnienia i urbanizacji (280 tys. mieszkańców, z czego 62% na wsi) nie był potentatem. Jednym z większych zakładów pracy działających na terenie Białej Podlaskiej był Zakład Włókienniczy „Biawena”, który w czasach swojej świetności zatrudniał ok. 2000 pracowników[14] (swoją działalność prowadził w latach 1970-2009), oraz Bialskie Fabryki Mebli[15], które z roku na rok zdobywały duże uznanie w kraju i za granicą[16].

Najważniejszą barierą ograniczającą rozwój powstałego województwa była niedostateczna moc wykonawcza przedsiębiorstw budownictwa ogólnego i inżynieryjnego przy jednoczesnym deficycie terenów uzbrojonych w urządzenia komunalne. W momencie utworzenia województwa Biała Podlaska nie dysponowała żadnym samodzielnym przedsiębiorstwem budowlanym (potencjał wykonawczy, jeśli chodzi o budownictwo, stanowił w 1975 roku 0,1% potencjału krajowego[17]). Na terenie województwa w zakresie budownictwa ogólnego działało tylko Łukowskie Przedsiębiorstwo Budowlane. W tym celu, przy pomocy Ministerstwa Administracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska, 1 stycznia 1976 roku swoją działalność rozpoczęło Bialskie Przedsiębiorstwo Budowlane oraz Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Budownictwa Komunalnego. Jednakże z powodu braku wykwalifikowanych w tym kierunku pracowników kadrowych, niedostatku specjalistycznego sprzętu budowlanego oraz bardzo niewielkiej mocy przerobowej wszystkie inwestycje komunalne realizowane były przez obce przedsiębiorstwa, które w większości przypadków nie wywiązywały się z powierzonych im zadań inwestycyjnych. Taka sytuacja sprawiała, iż proces rozwiązywania problemów infrastrukturalnych został spowolniony. W związku z tym podjęto starania w sprawie zwiększenia potencjału wykonawczego Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Komunalnego i podpisano porozumienie z Prezydentem Łodzi i Dyrekcją Zjednoczenia Budownictwa Komunalnego w Łodzi w sprawie udzielenia pomocy na rzecz rozwoju potencjału wykonawczego robót inżynieryjnych. Celem podjętych przedsięwzięć było stworzenie na bazie przedsiębiorstwa w Białej Podlaskiej – Kierownictwa Grupy Robót Inżynieryjnych, którego potencjał miał wzrastać w kolejnych kwartałach istnienia województwa[18].

Kolejną przeszkodą były deficyty lokalowych jednostek organizacyjnych działających w miastach i gminach województwa. Pomysłem na szybkie i doraźne rozwiązanie problemu było zagospodarowywanie dotychczasowych nieużytków. Budowę odpowiedniego budynku, w którym skupiała się cała kadra zarządzająca województwa, zaplanowano dopiero na końcówkę 1976 roku. Poziom gminny również zmagał się z wieloma niedoborami gospodarki lokalowej, wysuwającym się na pierwszy plan problemem była pilna potrzeba wybudowania odpowiednich powierzchni dla 10 urzędów, które po wprowadzeniu reformy nie posiadały odpowiedniego zaplecza biurowego[19].

Utworzenie nowego województwa zrodziło wiele barier związanych z komunikacją i łącznością. Konieczność dostosowania odpowiednich planów budowy i modernizacji dróg związana była z utrudnioną dostawą środków produkcji i odbiorem płodów rolnych oraz ówczesną potrzebą szybkiego rozwoju komunikacyjnego. Dotyczyło to m.in. byłego powiatu łosickiego oraz byłego powiatu włodawskiego. W związku z tym przystąpiono do opracowania programu, który zawierał plan wszystkich powiązań komunikacyjnych wymagających wybudowania lub zmodernizowania, tak aby ułatwić swobodny przepływ pomiędzy gminami a miastem wojewódzkim[20].

Miało to związek także z zapewnieniem mieszkańcom odpowiednich warunków do wypoczynku i rekreacji, ponieważ Biała Podlaska jako ośrodek wojewódzki w założeniu miała stanowić główną funkcję kulturową i usługową dla regionu. Według władz miało to sprzyjać kształtowaniu odpowiednich postaw ideowych i moralnych obywateli. Rozwój funkcji kulturotwórczej miał zostać przeprowadzony przy pomocy aktywnego środowiska twórczego i artystycznego zdolnego do oddziaływania na treść życia kulturalnego. Jeżeli chodzi o mniejsze miejscowości to w początkowym etapie istnienia województwa na 35 gmin przypadało tylko pięć Gminnych Ośrodków Kultury. Nie we wszystkich miejscowościach gminnych istniały nawet kluby kultury.

Realizacja zamierzeń w dziecinie kultury następowała sukcesywnie, uwzględniając tendencje rozwojowe poszczególnych środowisk i społecznego zapotrzebowania na dane usługi. W głównej mierze liczono na własną, lokalną i regionalną inicjatywę przy zwiększonym udziale przemysłu gospodarki uspołecznionej. Zamierzenia te uzależnione były od realizacji poziomu produkcji rolniczej i przemysłowej[21].

Od początku działalności Urzędu Wojewódzkiego zaczęto zwracać uwagę, by proces wdrażania ustaleń reformy przebiegał jak najsprawniej, nie powodował zakłóceń w normalnym funkcjonowaniu administracji i gospodarki, zwłaszcza w umacnianiu organizacyjnych i kadrowych urzędów gmin i miast, w związku z przejęciem przez nie ok. 90% zadań i uprawnień będących do 30 maja 1975 roku w gestii naczelników powiatów. Realizacja tych zadań wymagała etatowego wzmocnienia urzędów gmin i miast. Ogółem przekazano do urzędów gmin 175 etatów, tj. średnio 5 etatów na urząd gminy. Natomiast do urzędów miast przekazano 18 etatów, tj. średnio 4 etaty na urząd. W wyniku działalności terenowych komisji likwidacyjnych z byłych urzędów powiatowych w Białej Podlaskiej, Łosicach, Parczewie i Radzyniu Podlaskim skierowano do pracy w urzędach gmin i miast 104 wykwalifikowanych pracowników. Jednak i w tym przypadku napotykano na pewne trudności. Największe kłopoty były z naborem geodetów, prawników i ekonomistów.

Koniecznością było również organizowanie spotkań z naczelnikami gmin i miast z udziałem dyrektorów wydziałów Urzędu Wojewódzkiego, których celem było wprowadzenie ich do nowej pracy w dwustopniowej strukturze organizacyjnych terenowych organów administracji. W lipcu 1975 roku organizowane były także gospodarskie wizyty członków sekretariatu, kierowników wydziałów KW PZPR oraz Wojewody, wicewojewodów i dyrektorów wydziałów Urzędu Wojewódzkiego we wszystkich gminach i miastach województwa. Innymi formami nadzoru były również częste wizyty w urzędach gmin i miast dyrektorów wydziałów UW, działalność kontrolno-instruktażowa w wyznaczonych stałych rejonach, poradnictwo i instruktaż radców prawnych – według partii działalność ta prowadzona była w celu wykrycia potencjalnych niedociągnięć prawno–organizacyjnych. W tym celu stworzono odpowiednią komórkę organizacyjną, która zajmowała się przekazywaniem uprawnień ze szczebla powiatowego do organów administracji stopnia podstawowego[22].

Patrząc na realizację zadań do końca 1979 roku powiedzieć można, iż praktycznie we wszystkich działach gospodarki województwa występowały jeszcze spore braki inwestycyjne, choć – porównując inwestycje województwa w okresie 1975–1979 – zaobserwowano znaczny wzrost. Największą dynamikę wzrostu uzyskano w inwestycjach gospodarki komunalnej, w której zaobserwowano wzrost o 70% (porównując do roku 1975), rolnictwa o 65%, przemysłu o 55% oraz transportu i łączności o 54%. Do najważniejszych inwestycji, które zostały zrealizowane w omawianych latach należały:

-budowa Zakładu Mechanicznego „BUMAR” w Łosicach,
-budowa Zakładu Przemysłu Odzieżowego „SAWA” w Białej Podlaskiej,
-rozbudowa Bialskich Fabryk Mebli,
-rozbudowa Zakładu Deskowań „ZREMB” w Międzyrzecu Podlaskim,
-budowa ujęć wody i sieci wodno–kanalizacyjnej w Białej Podlaskiej, Łosicach, Międzyrzecu Podlaskim i Parczewie,
-budowa 2 gminnych szkół zbiorczych oraz rozbudowa dalszych, budowa 5 przedszkoli i 9 domów nauczyciela,
-budowa szpitala w Białej Podlaskiej i Radzyniu Podlaskim oraz 3 przychodni i 12 ośrodków zdrowia,
-elektryfikacja linii kolejowej Łuków–Terespol,
-budowa centrali automatycznych w Białej Podlaskiej i Radzyniu Podlaskim[23].

Część z wymienionych wyżej inwestycji została oddana do eksploatacji w 1979 roku, inne oddawane były w latach następnych, m.in. zaplecze techniczno–produkcyjne Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Budownictwa Komunalnego i Bialskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego oraz Fabryka Domów FD-3 w Białej Podlaskiej, której uruchomienie zostało zaplanowane na I kwartał 1980 roku. Spore kłopoty napotkano w rozbudowie sieci kanalizacyjnych, ponieważ brakowało ujęć wody, w zaopatrzeniu na materiały (zwłaszcza ścienne) i prefabrykaty budowlane. W tym przypadku z trudnościami borykali się głównie indywidualni inwestorzy budujący budynki mieszkalne i inwentarskie oraz jednostki społeczne. Intensyfikacja produkcji materiałów ściennych w małych zakładach spółdzielczych i rzemieślniczych miała poprawić lokalną sytuacje na panujący w stopniu ogólnym zbyt mały przydział dla województwa[24].

Największym, nierozwiązanym do 1979 roku problemem było wykonawstwo inwestycyjne. Pomimo dużej poprawy sytuacji, deficyt mocy budowlanej był nadal największą bolączką. Poprzez lokalne przedsiębiorstwa zrealizowano tylko 30% inwestycji w województwie. W głównej mierze opierano się na wykonawstwie zewnętrznym, najczęściej z Lublina. W 1981 roku przekształcono jedyną własną jednostkę – Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Budownictwa Komunalnego w Kombinat Budownictwa Komunalnego w celu zaspokojenia podstawowych potrzeb województwa w zakresie budowy sieci i urządzeń wodociągowych, kanalizacyjnych i ciepłowniczych. Dodatkowo w 1980 roku powołano Kombinat Budownictwa Ogólnego w Białej Podlaskiej, który działał na bazie działającego od 1976 roku Bialskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego. W skład kombinatu weszły: Bialska Fabryka Domów, grupy robót montażowych, instalacyjnych i wykończeniowych, baza prefabrykacji i transportu oraz zaplecze socjalno–bytowe[25].

Ani nowe województwo bialskopodlaskie, ani tym bardziej Biała Podlaska, nie były odpowiednio przygotowane do pełnienia swojej funkcji. Wraz z przekazywaniem uprawnień następował coraz większy chaos organizacyjny, ponieważ organy nie były w stanie dostosować się do panującego, nowego dwustopniowego podziału administracji[26]. Nie było bazy materialnej, kadry i doświadczeń, które pomogłyby w rozwijaniu centralnego ośrodka administracyjnego regionu. Taka sytuacja sprawiła, iż gminom zaczęto odbierać wiele uprawnień, które przekazywano rejonowi. W praktyce oznaczało to brak możliwości załatwienia większości spraw społecznych w gminie. Największe problemy były w początkowym okresie istnienia województwa, kiedy to nowe jednostki nie posiadające zaplecza gospodarczego próbowały wyrównywać dysproporcje, a województwa „stare” znalazły się w uprzywilejowanej sytuacji. Organizacyjnie i gospodarczo jeszcze przez długie lata od utworzenia województwa Biała Podlaska była uzależniona od ośrodka lubelskiego i warszawskiego. Pojawiły się głosy, iż reforma, przy ówczesnym niedoinwestowaniu regionu, przyszła trochę „na wyrost” a położenie Białej Podlaskiej na geograficznych peryferiach kraju nie mogło dać dużych szans rozwojowych. Analizując plany na przyszłe lata funkcjonowania województwa zauważyć można nadmierną ilość zadań, które w części były niemożliwe do zrealizowania, ponieważ nie uwzględniały wiarygodnych uwarunkowań panujących na terenie.

___

[10] Tamże, Plan zagospodarowania przestrzennego…, s. 48.

[11] Tamże, 49.

[12] Tamże, s. 50.

[13] Tamże, s. 51.

[14] E. Burda, Biała Podlaska jako ważny ośrodek przemysłowy. W Muzeum, publikacja internetowa z 27.01.2014, https://www.dziennikwschodni.pl/biala-podlaska/biala-podlaska-jako-wazny-osrodek-przemyslowy-w-muzeum,n,140129607.html (dostęp: 12.08.2020).

[15] Funkcjonalne meble z Białej Podlaskiej, „Sztandar Ludu”, nr 190, 1975, s. 1-2.

[16] A. Karpiński, Jak powstawały i jak upadały zakłady przemysłowe w Polsce, Warszawa 2013, s. 209.

[17] Na finiszu roku. W województwie bialskopodlaskim, „Sztandar Ludu”, nr 273, 1977, s. 33.

[18] Józef Piela wojewoda bialskopodlaski, „Kultura”, nr 9, 1977.

[19] Tamże, Problemy rozwoju województwa bialskopodlaskiego…, s. 10.

[20] Tamże.

[21] Tamże.

[22] Problemy rozwoju województwa bialskopodlaskiego…, s. 10.

[23] Województwo bialskopodlaskie równa w górę, „Rada Narodowa – Gospodarka – Administracja”, nr 26, 1979, s. 29.

[24] Tamże.

[25] Tamże.

[26] S. Gajewski, K. M. Nawacka, Historia ustroju Polski 966-1989, Olsztyn 2002, s. 181.

Bibliografia cytowań

Burda E., Biała Podlaska jako ważny ośrodek przemysłowy. W Muzeum, publikacja internetowa z 27.01.2014, https://dziennikwschodni.pl/biala-podlaska/biala-podlaska-jako-wazny-osrodek-przemyslowy-w-muzeum,n,140129607.html (dostęp: 12.08.2020).

A. Karpiński, Jak powstawały i jak upadały zakłady przemysłowe w Polsce, Warszawa 2013.

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa bialskopodlaskiego, Biała Podlaska 1976.

Gajewski, K. M. Nawacka, Historia ustroju Polski 966-1989, Olsztyn 2002.

X lat województwa bialskopodlaskiego, Biała Podlaska 1985.

Problemy rozwoju województwa bialskopodlaskiego, „Rada Narodowa – Gospodarka – Administracja”, nr 17, 1975.

Nie czekając na wyrównanie, „Życie Warszawy”, nr 161, 1975.

Funkcjonalne meble z Białej Podlaskiej, „Sztandar Ludu”, nr 190, 1975.

Zakłady telewizyjne w Parczewie rozszerzają produkcję, „Sztandar Ludu”, nr 196, 1977.

Na finiszu roku. W województwie bialskopodlaskim, „Sztandar Ludu”, nr 273, 1977.

Józef Piela wojewoda bialskopodlaski, „Kultura”, nr 9, 1977.

Województwo bialskopodlaskie równa w górę, „Rada Narodowa – Gospodarka – Administracja”, nr 26, 1979.

Polska. Gospodarka, http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/4575023/polska-gospodarka.html (dostęp: 03.08.2020).