Jedną z wielu antykomunistycznych organizacji podziemnych w stalinowskiej Polsce była Wolna Idea Polski. Ciekawostką może być fakt, że bardzo silne struktury miała w Brzozowicy Dużej w powiecie radzyńskim.

Organizację stworzył w 1949 r. w Warszawie, pochodzący z Poznańskiego, Wacław Tomaszewski ps. „Zawada” (ur. 1922). Pracując w Fabryce Przetworów Gumowych w Warszawie miał możliwość stykania się z robotnikami z wielu regionów Polski. Organizacja zaistniała w sierpniu 1949 r. Tomaszewski posiadał kontakty polonią francuską, skąd czerpał literaturę i materiały.

W powiecie radzyńskim zręby WIP pojawiły się w 1950 r., co wiązało się z przejściem Tomaszewskiego do pracy w Zjednoczeniu Budownictwa Miejskiego w Warszawie. Tam poznał braci Henryka i Józefa Bartczaków z Dębowierzchów w gm. Trzebieszów. W marcu 1950 r. wciągnął do organizacji Henryka Bartczaka, a ten swego brata. W lecie 1950 r. Bartczakowie wrócili do domu i tam rozpoczęli werbunek kolejnych członków wśród swoich znajomych z Brzozowicy Dużej. Tutaj, w dawnym Rejonie IV AK/WiN organizacja znalazła podatny grunt do konspiracji. W latach 1950-1952 do struktur Wolnej Idei Polski przystąpiło 20 mieszkańców powiatu radzyńskiego i łukowskiego, których warto wymienić, by zachować dla potomności nazwiska tych ostatnich patriotów powojennej konspiracji antykomunistycznej Ziemi Radzyńskiej:
• Henryk Bartczak (Leszczanka),
• Józef Bartczak (Dębowierzchy),
• Stanisław Dudziński (Dębowierzchy),
• Wacław Dybciak ps. „Marynarz” (Trzebieszów),
• Edward Kaliński ps. „Kawa” (Trzebieszów),
• Marian Kowalczyk (Brzozowica),
• Henryk Matejek (Brzozowica),
• Czesław Mościcki (Trzebieszów),
• Józef Mościcki (Mościska),
• Marian Podgajny (Trzebieszów),
• Stanisław Radzikowski ps. „Orzeł” (Trzebieszów),
• Stanisław Rosiński (Brzozowica),
• Stanisław Rusinek (Brzozowica),
• Marian Sójka (Brzozowica),
• Marian Stolarczyk ps. „Maszynista” (Brzozowica),
• Zygmunt Strzakłowiec (Brzozowica),
• Wiesław Ściseł ps. „Wicher” (Wola Blizocka),
• Bolesław Wardziak ps. „Walter” (wieś Biała),
• Wacław Zdankowski (Trzebieszów),
• Edmund Zień (Brzozowica).

Trzema głównymi ośrodkami organizacji były: Warszawa, Łódź… i Brzozowica w pow. radzyńskim oraz Trzebieszów w pow. łukowskim.

Członkowie WIP otrzymywali zaświadczenie o przynależności z pseudonimem i numerem organizacyjnym, podpisane przez Komendanta (Tomaszewskiego) lub jego zastępcę. Przyjęci do organizacji werbowali następnych, ale obowiązywała zasada, że jeden członek nie mógł znać więcej niż trzech innych, co jednak rzadko było przestrzegane i ostatecznie przyczyniło się do szybkiego rozpracowania organizacji.

W sierpniu 1952 r. patrol „ludowego” Wojska Polskiego zatrzymał Jana Kuzko, dezertera z Jednostki Wojskowej w Legionowie, zam. w Rudnie w pow. radzyńskim. Kuzko, poddany brutalnemu śledztwu w Okręgowym Zarządzie Informacji WP w Warszawie (wojskowa bezpieka), wsypał swego znajomego, Jana Łuszczyka, który był członkiem WIP na terenie Warszawy. Łuszczyk został zatrzymany i poddany śledztwu. Przyznał się, że w 1951 r. został zwerbowany do organizacji konspiracyjnej Wolna Idea Polski przez Lecha Kowalskiego z Łodzi. Z kolei Kowalski został zwerbowany bezpośrednio przez Wacława Tomaszewskiego. W ten sposób UB trafiło do samego komendanta organizacji.

W wyniku przeszukania w mieszkaniu Tomaszewskiego w ręce bezpieki dostała się dokumentacja organizacji. Była zaszyfrowana, ale tortury zmusiły „Zawadę” do ujawnienia szyfru. Był to szyfr liczbowy w postaci zadania matematycznego sumowania ułamków. Słowo „komunizm” nim zapisane miałoby następujący wygląd:

3/7 + 1/8 + 1/14 + 7/12 + 2/5 + 5/5 + 4/3 + 5/12

Okazało się, że podstawą szyfru był utwór literacki, liczby w mianowniku oznaczały kolejność litery w wierszu, w liczniku – nr wiersza. O poczuciu humoru komendanta WIP może świadczyć, że jako podstawę do stosowania tego klucza wybrał wiersz komunistycznego poety Leopolda Lewina pt. Pieśń Zjednoczonych Partii, napisany na cześć powstania PZPR:

PIEŚŃ ZJEDNOCZONYCH PARTII

Każdy, kto serce ma nieulękłe,
zdolne do wielkiej ofiary,
wszystko, co w Polsce młode i piękne
idzie pod nasze sztandary.

Partia pogromca faszyzmu
Partia przewodnik mas
do socjalizmu prowadzi nas,
do socjalizmu prowadzi nas.

W ten sposób UB wpadło na trop struktury organizacji w powiecie radzyńskim. 13 września 1952 r. o godz. 4.00 nad ranem funkcjonariusze PUBP i MO z Łukowa i Radzynia, przy wsparciu oddziału KBW, wpadli do domów konspiratorów. Aresztowano 15 osób. Za pozostałymi rozesłano listy gończe i wcześniej czy później dostali się w ręce bezpieki. Po kilkumiesięcznym śledztwie zatrzymanych za przynależność do organizacji Wojskowy Sąd Rejonowy w Lublinie skazał na kary więzienia od 3 do 6 lat.

Wolna Idea Polski, ostatnia poakowska organizacja niepodległościowa w powiecie radzyńskim, stanowiąca fragment ogólnopolskiej struktury niepodległościowej, przestała istnieć. Sama idea wolnej Polski została przez komunistów zduszona na niemal trzy dziesięciolecia. Odrodzi się tu dopiero wraz z ruchem solidarnościowym w 1980 r.

 

______________

Źródło: Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie, sygn. Lu-08/170