Kaplica Aniołów Stróżów

Jan Brożek (1585-1652) podpisujący się Joannes Broscius był wybitnym polskim uczonym, matematykiem, astronomem i astrologiem, a także lekarzem i teologiem, profesorem i później rektorem Akademii Krakowskiej. W roku 1629 został księdzem, otrzymując wyższe święcenia kapłańskie. Wszystkich jego funkcji i tytułów wymieniać nie będziemy, bo było ich sporo, ale warto wspomnieć, że w 1636 roku otrzymał probostwo w Międzyrzecu zwanym dziś Podlaskim i pełnił tam funkcję proboszcza do roku 1648, rezygnując jednocześnie z funkcji profesorskich w Akademii Krakowskiej i kanonii św. Floriana. Nas w tym wpisie szczególnie interesują jego dokonania na polu matematyki, konkretnie teorii liczb, oraz pewne dziełko napisane przez niego w 1611 roku dotyczące geometrii.

Jan Brożek badając liczby naturalne, uznał na przykład, że liczba 6 jest jedną z tzw. liczb doskonałych, ponieważ jest sumą wszystkich swych podzielników różnych od niej ( 6= 1+2+3, a 6 jest przez wszystkie te liczby podzielna). Zabawnie brzmi tytuł wspomnianego wcześniej dziełka z zakresu geometrii:”Problema Geometricvm in quo ex Geometriae fundamentis vera et propria causa redditur, quare, apes Hexagona figura favos construant”, co tłumaczy się mniej więcej „Problem geometryczny, w którym z podstaw geometrii podano prawdziwy i właściwy powód, dlaczego pszczoły budują plastry miodu w kształcie sześciokątów”.

Autor dowodził w nim, że sześciokąt jest jedną z najdoskonalszych figur, ponieważ porównując ze sobą trzy figury mające tę samą długość obwodu tj. trójkąt równoboczny, kwadrat i sześciokąt foremny, ten ostatni ma największą powierzchnię, dlatego komórka sześciokątna ma największą objętość przy najmniejszym zużyciu materiału. Wypada w tym miejscu wystosować apel do tych, co jeszcze „nauki patrzą”: kochana Młodzieży, uczcie się pilnie geometrii, aby was pszczoły większą jej znajomością nie zawstydziły.

Po tej być może przydługiej dygresji wracamy do naszej kaplicy pw. Aniołów Stróżów, aby od razu stwierdzić, że sześcioboczny plan wolno stojącej kaplicy stosowano w XVII wieku w Polsce bardzo rzadko. Nie wiemy wprawdzie, ile takich obiektów w tamtym czasie było na terenie Rzeczypospolitej, ale współcześnie jest ich kilka.

Pierwszą jest cmentarna kaplica „Chrystusa w Ciemnicy” w Moszczenicy ( woj. łódzkie) z końca XVII wieku. Jest ona jednak drewniana.

Druga to murowana kaplica dworska w Karniowicach (woj. małopolskie), która jednak, jak wynika z XVIII- wiecznych opisów, miała przybudówkę, a po jej zburzeniu w tym miejscu umieszczono dla wsparcia skarpę, a obecnie ma również reprezentacyjne schody od strony dworu.

Kolejna kaplica wybudowana na planie sześcioboku to kaplica Domek Matki Bożej w Kalwarii Zebrzydowskiej, zupełnie architektonicznie odmienna. Z apsydami półkolistymi i trapezowymi miała w zamiarze architekta przypominać kształtem różę.

Na końcu mamy dwie sześciokątne kaplice kopułowe wchodzące w skład kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Uchaniach, które, mimo że nie są wolno stojące, to zdecydowaliśmy się je umieścić, albowiem wewnątrz kościoła znajduje się nagrobek Pawła i Anny Uchańskich, który jest łudząco podobny do radzyńskiego nagrobka Mniszchów. W Uchaniach spotkamy więc dobrze znany nam, choć może nie ten sam, warsztat Santi Gucciego, oraz Jana Wolffa. We wszystkich wymienionych kaplicach znajdują się polichromie z epoki.

Czy to możliwe jest, że nasza sześcioboczna kaplica Aniołów Stróżów jest jedyną tego typu wolno stojącą XVII- wieczną murowaną kaplicą w Polsce? Zaryzykujemy stwierdzenie, że tak. Prezentowane powyżej kaplice są albo drewniane, albo z przybudówkami, lub są częścią większego obiektu sakralnego. Dodatkowo w naszej radzyńskiej kaplicy pw. Aniołów Stróżów mamy, obok dekoracji malarskich, unikatowe autografy.

Zdjęcia, wyjąwszy autorskie kolorowe zdjęcie kaplicy Aniołów Stróżów, pochodzą ze strony zabytek.pl

Zdjęcie kaplicy w Moszczenicy pochodzi z Wikipedii.