Związek Sowiecki

Zainteresowanie problematyką wschodnią redakcji „Podlasiaka” było bardzo duże. Z pewnością wynikało to z relacji polsko-rosyjskich, które posiadały długą tradycję. Polacy relatywnie częściej niż przedstawiciele Zachodu mieli okazję poznać język rosyjski i kulturę tego kraju, ale także nabrać przekonania, że rozwój wydarzeń w tym państwie ma istotne znaczenie nie tylko dla jego mieszkańców[54].

W dziale „Z Kraju i ze świata” 23 września 1922 r. znajdujemy notatkę Rozłam wśród bolszewików, wskutek którego przerwano ogólnopartyjną konferencję. Mieszkańcy Podlasia dowiadywali się, że na czele lewicy komunizmu stoi Trocki, a prawicę reprezentują Rykow, Riazanow, Kamieniew i inni. W tekście Bolszewicy u nas nie próżnują pisano o zdemaskowaniu i aresztowaniu przywódców jaczejki komunistycznej w Łęczycy, która stanowiła organizację szpiegowsko-bolszewicką. W tym samym numerze „Podlasiaka” Dział „Z Kroniki sądowej” opisał Proces bolszewików międzyrzeckich[55].

Numer z 30 września 1922 r. donosił o śmierci Feliksa Dzierżyńskiego, który z uwagi na współodpowiedzialność za represje polityczne podczas czerwonego terroru, uzyskał miano czerwonego kata: „Jak donoszą dzienniki, największy oprawca bolszewicki i nieprzejednany wróg Polaków i ich gnębiciel, przewodniczący czerezwyczajki bolszewickiej, Polak, niestety z pochodzenia, Dzierżyński, pan życia i śmierci całej obecnej Rosji bolszewickiej, który nie dziesiątki, ale setki tysięcy Rosjan i Polaków w podstępny i niecny sposób pomordował i rozstrzelał, padł wreszcie. Zamach b. rozumnie i chytrze obmyślany, został wykonany w chwili, w której Dzierżyński najmniej się spodziewał. Tak giną i zginąć muszą nędznicy, na miano ludzi nie zasługujący bo jaką bronią wojujesz od takiej zginiesz”[56]. Co do samego sposobu przeprowadzenia owego „zamachu” autor artykułu zamieszczonego w tygodniku nie odniósł się w bezpośredni sposób, co może podawać w wątpliwość faktyczna przyczynę śmierci „czerwonego kata”. Z drugiej zaś strony ówcześni czytelnicy tygodnika byli w dużo większym stopniu zainteresowani faktem śmierci tegoż kata, niż samym sposobem jej zrealizowania.

5 października 1922 r. czytelnicy „Podlasiaka” czytali o bolszewickim komisarzu spraw zagranicznych Gieorgiju Cziczerinie, który wizytował Polskę: „Głównym celem jego wizyty w Warszawie było wywąchanie, jakie stanowisko Polska zajmuje wobec wypadków na bliskim Wschodzie, oraz chęć dowiedzenia się czegokolwiek, o czem rozmawiano podczas wizyty Naczelnika Państwa w Rumunji. Nie uzyskawszy audiencji u prezesa gabinetu p. Nowaka z powodu choroby tego ostatniego, Cziczerin ‘poflirtował’ z ministrem spraw zagranicznych Narutowiczem i nic nie wskórawszy wyjechał”[57].

11 listopada 1922 r. pisano o aresztowaniu Nestora Iwanowycza Machno, za kontakty z poselstwem sowieckim. Władze polskie ze znalezionych dokumentów rozszyfrowali, że „Sowiety planowali zorganizowanie na Ukrainie pułków jazdy, które miały być rzucone na Małopolskę Wschodnią dla wywołania tam ruchu zbrojnego”[58].

W ostatnim numerze z 1922 pisano, w oparciu o nowiny z „Ere Nouvelle”, że rząd Sowietów wystąpił z propozycją zwołania pokojowej konferencji rosyjsko-rumuńskiej, gdzie Rosja uzna aneksję Besarabii w zamian za to Rumunia uzna rząd Związek Sowiecki i zrzeknie się złota z rumuńskiego skarbu państwa[59].

25 lutego 1923 r. donoszono o Konwencji pocztowo-telegraficzna z Rosją, przewidzianej przez traktat ryski z 18 marca 1921 r. Traktat stanowił o skończonej wojnie polsko-bolszewickiej i wyznaczał granice państwa polskiego na wschodzie, o odszkodowaniach dla Polski i miał regulować sprawy repatriacji oraz polityki wobec ludności polskiej na tere nie Rosji Sowieckiej[60].

W dziale „Wiadomości ze świata” z 11 marca 1923 r. pisano o wymieraniu Rosji, walce z religią i zakazie odbudowywania i naprawiania świątyń wszelkich wyznań bez pozwolenia oraz o tym, że sowieckie trybunały rewolucyjne nie potępiają wielożeństwa[61]. W numerze z 25 marca 1923 r. w artykule pt. Wróceni ojczyźnie pisano o transporcie 23 skazanych na śmierć przez rosyjskie czerezwyczajki, uzyskanych w drodze wymiany za 23 komunistów. W dziale „Polityka zagraniczna” donoszono o postępującej chorobie Lenina („niektórzy twierdzą, że Lenin już caput”), wskutek której w miejsce Lenina na nowego przewodniczącego Rady Komisarzy Ludowych powołano Żyda Lwa Kamieniewa (wł. Rosenfeld)[62].

8 kwietnia 1923 r. pisano o bolszewickiej reformie kalendarza, której celem było usunięcie dni świątecznych religijnych: „Projekt ten przewiduje podział roku na 60 tygodni, po 5 dni roboczych, nie licząc 60 poniedziałków uznanych jako dni odpoczynku i 5 świąt komunistycznych” oraz o numerus clausus na uniwersytetach rosyjskich. Żydzi w Rosji mieli stosowali numerus clausus względem rosyjskiej młodzieży prawosławnej[63].

Lenin przed śmiercią tak zatytułowany został artykuł z 15 kwietnia 1923 r., który informował o odbytym w Kremlu konsylium przy łóżku chorego wodza rewolucji: „Lenin utracił zupełnie mowę i nie poznaje nikogo z obecnych. Z polecenia lekarzy i rządu do chorego nikogo nie dopuszczają. W razie śmierci Lenina nastąpi reorganizacja naczelnych władz sowieckich”. W tym samym dziale umieszczono artykuł Trocki chory na raka: „Od dłuższego czasu dyktator wojskowy Rosji Bronsztein-Trocki, jest poważnie chory na raka. (…) Stan jego jest nie mniej ciężki niż Lenina i liczyć się należy z możliwością śmierci Trockiego w czasie bardzo blizkim”[64].

Usuwają się od Moskwy pisano 29 kwietnia 1923 r. donosząc o zerwaniu rokowań handlowych z Moskwą przez Finlandię, o wyjeździe przedstawicieli Danii z Moskwy i nawoływaniach prasy angielskiej do zerwania stosunków handlowych z bolszewikami.

Z artykułu Około pokoju na Wschodzie czytelnicy „Podlasiaka” 6 maja 1923 r. dowiadywali się, że Rosja nie została dopuszczona do uczestnictwa w traktacie pokojowym zawartym 24 lipca 1923 r. w Lozannie. Oburzony tym faktem przedstawiciel Rosji, Worowskij, rozesłał do gazet protest. W kolejnym artykule pisano: „Sowiety bezprawnie zaaresztowały na morzu statek rybacki i załogę aresztowały a statek skonfiskowały, jest to już drugi tego rodzaju wypadek. Anglja z tego powodu wysłała do sowietów energiczną notę protestująca i grożącą zupełnem zerwaniem stosunków handlowych z Sowietami w razie nie wypuszczenia rybaków na wolność”[65].

Poza ty w maju 1923 r. pisano o wilkach, które z powodu przetrzebienia zwierzyny i konfiskaty brani myśliwskiej grasowały po Rosji[66]. Donoszono o ogromnej nadreprezentacji Żydów w tajnym Komitet Wykonawczy Sowietów, Czerezwyczajce i większości urzędów. W artykule Mordy w Bolszewji informowano o wykonanych egzekucjach w więzieniu Butyrskiem, natomiast w artykule Rosyjska Żywa Cerkiew o zniesieniu dostojeństwa patriarchy Kościoła prawosławnego, zamykaniu świątyń i oddawaniu obiektów na siedziby dla rad sowietów[67].

27 maja 1923 r. pisano o zamordowaniu przedstawiciela Moskwy Wacława Worowskiego w Lozannie. Sowieci zarzucili Szwajcarii nie dopełnienie środków bezpieczeństwa[68]. Donoszono też o stosunkach handlowych polsko-sowieckich: „Prasa sowiecka żywo omawia korzyści płynące z normalnego biegu stosunków handlowych między Polską a Rosją, stwierdzając, że przemysł Polski może odegrać ważną rolę w imporcie towarów do Rosji, zwracając jednocześnie uwagę na ważność handlu tranzytowego z Niemiec i Austrji”[69].

1 lipca 1923 r. pisano: „Jedno z pism angielskich przynosi interesujące szczegóły o sytuacji czerwonej armji. Podczas zajmowania przez francuzów Zagłębia Ruhry w Rosji mówiono bardzo wiele o przygotowaniach wojennych. Faktycznie jednak wzmocniono jedynie oddziały pograniczne. Zdaniem pisma komuniści nie życzą sobie wojny z Polską. Armja czerwona jest w lepszym stanie, ale komunizm w niej osłabł. Rząd sowiecki poświęca wiele uwagi kawaleryji mającej odegrać poważną rolę w ewentualnej wojnie z Polską. Jazda czerwona składa się obecnie z 15 dywizji i 7 brygad, każda brygada liczy 3 tysiące ludzi, 4 dział, oraz 43 lekkie karabiny maszynowe. W Rosji panuje przekonanie, że jazda czerwona będzie gotowa do walki w 24 godziny po ogłoszeniu moblizacji. Omawiając znacznie Trockiego, pismo stwierdza, że zrobił on dużo dla armji, rozpoczynając jej prawidłową organizację. Natomiast jako mąż stanu jest słaby i chwiejny. Sytuacja jego jako żyda i dowódcy antysemickiej armji jest bardzo ciekawa. Pismo w końcu stwierdza, że wszelkie plany rzucenia konnych oddziałów na polskę, względnie Rumunję, są nieziszczalne wobec braku funduszy”[70].

Artykuł Trocki o pismach sowieckich z 29 lipca 1923 r. informował o referacie Trockiego w moskiewskiej „Prawdzie”: „Nasze dzienniki mogą u czytelnika wywołać tylko uczucie gniewu i niesmaku. Co się tyczy strony technicznej naszych dzienników, to stoi ona niżej wszelkiej krytyki. Jeśli chodzi o styl, to prasa sowiecka pobiła rekord złego smaku. Styl prasy sowieckiej jest szydzeniem z czytelnika, z jego zainteresowań i jego umysłowości. W zakończeniu Trocki oświadcza, iż organizacja prasy sowieckiej musi być poddana gruntownej rewizji”[71].

5 sierpnia 1923 r. „Podlasiak” informował o aresztowaniu kolejnej jaczejki komunistycznej, złożonej z Żydów[72]. Numer z 2 września 1923 r. omawiał wystawę przemysłową w Bolszewii, której uczestnikami byli kupcy zagraniczni. Polacy byli co prawda zaproszeni, ale nikt z Polski nie przybył. Poszkodowani z wystawy wrócili fabrykanci czescy, którzy zostali napadnięci i obrabowani w pociągu z Mińska do Moskwy[73].

Bolszewicka rada wojenna w Moskwie obradowała nad tym, w jaki sposób mogłaby wesprzeć niemieckich komunistów. Podczas obrad mówiono, że państwo polskie jest najbardziej wrogie bolszewikom[74]. O prześladowaniu Kościoła katolickiego i prawosławnego w Rosji pisano w numerze 48-49 z tego samego roku [75]. Numer 50 podawał: „Na Trockiego dokonał jego przyboczny oficer zamachu i ranił go ciężko. Może się trochę Trocki uspokoi na jakiś czas i nie będzie taki tajemniczy”[76]. Numer 51 donosił: „Z powodu choroby Trockiego naczelnym dowódcą wojsk bolszewickich w Rosji został mianowany jenerał Budionny”[77]. 27 kwietnia 1924 r. informowano o powrocie Trockiego z kuracji na Kaukazie i objęciu rządów. Pisano, że powrót Trockiego do władzy w Rewolucyjnym Sowiecie Wojennym przyczynił się do wielu zmian polityki wojskowej[78] oraz przejawia się coraz bardziej na zewnątrz, co potwierdza fakt, że przemówienia jego znowu zaczynały być drukowane[79].

W notce o śmierci Włodzimierza Lenina pisano: „W Rosji zmarł przywódca bolszewików Włodzimierz Uljanow, znany pod nazwiskiem: Lenin. Lenin był twórcą partii bolszewickiej”[80]. W numerze 7 mieszkańcy Podlasia czytali o wprowadzeniu na ulice Moskwy Armii Czerwonej na wypadek zamieszek, jakie miałyby powstać po śmierci Lenina: „W całej Rosji zawrzało po śmierci Lenina i otucha wstąpiła w serca zwątpiałe. Pomruk niezadowolenia i odwetu na żydach za pogrążenia całej Rosji w nędzy daje się wszędzie zauważyć, nawet w wojsku, co stwierdzają ludzie świeżo wróciwszy z Rosji” [81]. W numerze 9 pisano o panującym chaosie w Rosji oraz o wzmagającej się nienawiści do Żydów[82], natomiast już w numerze 11 podano informację o rozruchach antyżydowskich[83]. Numer 13 pisał o uwolnieniu ks. Arcybiskupa Jana Cieplaka przez rząd bolszewicki[84].

W dziale „Ze Świata” numeru 22 z 1 czerwca 1924 r. pisano: „W szeregu miast rosyjskich odbyły się bezczelne demonstracje antypolskie przeciwko straceniu przez sąd doraźny w Łodzi Żyda-komunisty Engla za zabójstwo urzędnika policyjnego. Demonstracje te mają na celu odwrócenie uwagi całego świata od własnych morderstw i bezeceństw, popełnianych stale i codziennie na milionach niewinnych ofiar bolszewicko-żydowskich czerezwyczajek”[85].

7 czerwca 1924 r. redakcja „Podlasiaka” donosiła o liczbie ludzi, którzy w 1922 r. umarli w Rosji z głodu – 6 milionów 200 tysięcy. Liczbę tę porównano z ludnością polską na Kresach Wschodnich i Wileńszczyźnie[86]. W numerze 28 pisano o wszechświatowym zjeździe komunistów, tj. V Kongresie III Międzynarodówki, który odbył się w Moskwie[87].

Klęska nieurodzaju dotknęła Rosję w 1924 r., o czym pisano w numerze z 3 sierpnia 1924 r. Taka sama wzmianka ukazała się w numerze 34 z informacją, że nieurodzaj przyczynił do ogromnej ilości ludności głodującej w Rosji[88]. Również w numerze 46 pisano o kolejnej epidemii głodu, która ma nawiedzić Sowietów[89].

W październiku 1924 r. donoszono, że bolszewicy zachowują się wobec przedstawicieli Polski prowokująco i wyzywająco, zaś w grudniu pisano o ogromnych sumach, jakie bolszewicy wydają na uzbrojenie wojska[90].

1 lutego 1925 r. „Podlasiak” pisał o rozpadzie bolszewizmu oraz odsunięciu od rządów Trockiego. Donoszono też o strasznym głodzie, gdzie ludzie z głodu puchną i umierają w męczarniach: „Oto jak wygląda raj bolszewicki i równość sowiecka” – podsumowywała redakcja[91]. Numer 6 informował o wykryciu przez władze sowieckie w podziemiach kijowskiej Ławry Peczerskiej skarbów i kosztowności, które miały zostać przekazane dla biednych dzieci, a pozostały w rękach czekistów[92]. O śmierci patriarchy moskiewskiego Tichona pisano w numerze 15-16 z 19 kwietnia 1925 r.[93]

18 kwietnia 1926 r. donoszono: „Handel w Rosji kwitnie. Bolszewicka gazeta w Rosji ‘Prawda’ zamieściła charakterystyczną dla rosyjskich stosunków wiadomość. Oto jedna z Rosjanek, włościanka nazwiskiem Okupna, odstąpiła za butelkę wódki swego męża innej włościance. W innej znów miejscowości chłop Łopierenko sprzedał swą żonę sąsiadowi za 2 kwart wódki”[94]. W numerze 23-24 podano informację o przybyciu do Białej Podlaskiej teatru rosyjskiego[95].

W numerze 35 pisano o wzroście antysemityzmu w Rosji, w szczególności w dzielnicach robotniczych[96]. W numerze 40 podano informację o panującej dżumie[97]. O olbrzymim bezrobociu w Rosji redakcja „Podlasiaka” informowała w numerze 43-44[98].

Z artykułu pt. Aresztowania wśród Polaków w ZSSR mieszkańcy Podlasia mogli dowiedzieć się o rozpoczynających się prześladowaniach ludności polskiej. Podano informację o aresztowaniu 7 księży, którzy podejrzani byli o kontakty z rządem polskim[99].

Zakończenie

Jak można zauważyć, analizując treści artykułów tygodnika „Podlasiak”, na jego łamach poruszane były zarówno sprawy związane z szeroko rozumianą polityka zagraniczną prowadzoną przez polskie władze, jak i z ciekawostkami mającymi oddać charakter żywiołowych przemian w obu sąsiadujących z Polską państwach na drodze ku totalitaryzmowi. Wiele z artykułów dotyczyło kwestii rozliczenia zbrodniarzy wojennych z okresu I wojny światowej i rewolucji, czego przykładem może być informacja o śmierci Feliksa Dzierżyńskiego: „Jak donoszą dzienniki, największy oprawca bolszewicki i nieprzejednany wróg Polaków i ich gnębiciel, przewodniczący czerezwyczajki bolszewickiej, Polak, niestety z pochodzenia, Dzierżyński, pan życia i śmierci całej obecnej Rosji bolszewickiej, który nie dziesiątki, ale setki tysięcy Rosjan i Polaków w podstępny i niecny sposób pomordował i rozstrzelał, padł wreszcie”. Autorzy artykułów prezentowali również treści związane z wydarzeniami, jakie miały miejsce w sąsiadujących państwach, a które w ich ocenie mogły mieć wpływ na sytuację Polski jako całości, ale również bezpośrednio na życie czytelników tygodnika, czego przykładem było zamieszczenie artykułu odnoszącego się do śmierci Lenina. Konkludując można stwierdzić, że treści prezentowane przez tygodnik odnosiły się do przekroju tematyki, którą mogli być zainteresowani jego czytelnicy poruszając zarówno kwestie polityczne jak i społeczne.

 

___

[54] G. Zackiewicz, Państwo sowieckie w polskiej myśli politycznej 1918-1939, Warszawa 2020.

[55] „Podlasiak”, 1922 nr 1, s. 7.

[56] „Podlasiak”, 1922 nr 2, s. 7.

[57] „Podlasiak”, 1922 nr 8, s. 6.

[58] „Podlasiak”, 1922 nr 8, s. 6.

[59] „Podlasiak”, 1922 nr 15, s. 5.

[60] „Podlasiak”, 1923 nr 8, s. 3.

[61]„Podlasiak”, 1923 nr 10, s. 2.

[62] „Podlasiak”, 1923 nr 12, s. 3.

[63] „Podlasiak”, 1923 nr 14, s. 4.

[64] „Podlasiak”, 1923 nr 15, s. 6.

[65] „Podlasiak”, 1923 nr 18, s. 5.

[66] „Podlasiak”, 1923 nr 19, s. 5.

[67] „Podlasiak”, 1923 nr 20, s. 4.

[68] „Podlasiak”, 1923 nr 21, s. 4.

[69] „Podlasiak”, 1923 nr 22, s. 4.

[70] „Podlasiak”, 1923 nr 26, s. 4.

[71] „Podlasiak”, 1923 nr 30, s. 4.

[72] „Podlasiak”, 1923 nr 32, s. 5.

[73] „Podlasiak”, 1923 nr 35, s .6.

[74] „Podlasiak”, 1923 nr 44, s. 5.

[75] „Podlasiak”, 1923 nr 48-49, s. 5.

[76] „Podlasiak”, 1923 nr 50, s. 5.

[77] „Podlasiak”, 1923 nr 51, s. 4.

[78] „Podlasiak”, 1924 nr 29, s. 4.

[79] „Podlasiak”, 1924 nr 30, s. 4.

[80] „Podlasiak”, 1924 nr 6, s. 6.

[81] „Podlasiak”, 1924 nr 7, s. 4.

[82] „Podlasiak”, 1924 nr 9, s. 4.

[83] „Podlasiak”, 1924 nr11, s. 5.

[84] „Podlasiak”, 1924 nr 13, s. 5.

[85] „Podlasiak”, 1924 nr 22, s. 4.

[86] „Podlasiak”, 1924 nr 23, s. 4.

[87] „Podlasiak”, 1924 nr 28, s. 4.

[88] „Podlasiak”, 1924 nr 34, s. 4.

[89] „Podlasiak”, 1924 nr 46, s. 5.

[90] „Podlasiak”, 1924 nr 51-52, s. 5.

[91] „Podlasiak”, 1925 nr 5, s. 3.

[92] „Podlasiak”, 1925 nr 6, s. 5.

[93] „Podlasiak”, 1925 nr 15-16, s. 5.

[94] „Podlasiak”, 1926 nr 16, s. 3.

[95] „Podlasiak”, 1926 nr 23-24, s. 5.

[96] „Podlasiak”, 1926 nr 35, s. 5.

[97] „Podlasiak”, 1926 nr 40, s. 5.

[98] „Podlasiak”, 1926 nr 43-44, s. 3.

[99] „Podlasiak”, 1928 nr 16-17, s. 3.

 

Bibliografia cytowań:

Biernacka M., Wsie drobnoszlacheckie na Mazowszu i Podlasiu, Wrocław 1966.

Dmowski R., Unitas Viribus. Diecezja Podlaska w II Rzeczypospolitej, Warszawa 2013.

Kotłowski T., Niemcy. Dzieje państwa i społeczeństwa 1890-1945, Kraków 2008.

Magier D., Przejawy podlaskiej samoidentyfikacji i jej źródła. Zarys problematyki, „Rocznik Bialskopodlaski”, t. 27-28, 2020, s. 109-123.

Notkowski A., Polska prasa prowincjonalna Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939), Warszawa- Łódź 1982.

Programy partii i stronnictw politycznych w Polsce w latach 1918-1939, oprac. E. Orlof i A. Pasternak, Rzeszów 1993, s. 21-31.