Grodzisko w Niewęgłoszu ulokowane jest w dolinie rzecznej na podmokłych łąkach przy ujściu Piwonii do Tyśmienicy, zajmując piaszczyste wyniesienie – terasę nadzalewową.
Obiekt składa się z dwóch wałów, które mają czytelny przebieg w części północnej. Od strony południowej są rozmyte i zniszczone przez drogę.
Znajduje się na dnie pradoliny Krzny i Wieprza, przez którą przepływa rzeka Tyśmienica. Grodzisko znajduje się w miejscu z natury obronnym. Badacz i wielki miłośnik starożytności – Józef Przyborowski, zaewidencjonował je w roku 1876. Podczas prowadzonych badań wykopaliskowych przekopano tylko niewielką część obiektu. Znalezione wówczas zabytki archeologiczne pozwoliły określić okres funkcjonowania grodu na X i XI wiek. W trakcie wykopalisk odkryty został grób ciałopalny datowany na okres wpływów rzymskich, zalegający pod warstwami wczesnośredniowiecznymi.
Grodzisko w Niewęgłoszu posiada podwójną linię wałów obronnych o średnicach 60 i 100 metrów. Zachowały się one do dziś od strony zachodniej i południowej do wysokości 2-3 metrów. W sąsiedztwie grodziska znajdowała się osada przygrodowa, której istnienie potwierdzono w 1956 roku, bazując na licznych fragmentów ceramiki, odnalezionych na pobliskim wzniesieniu.
Według J. Gurby i A. Kutyłowskiego od strony wschodniej znajdowało się otwarte podgrodzie / osada.
Grodzisko zostało odkryte w trakcie wędrówek J. Przyborowskiego i opisane w Wiadomościach Archeologicznych z 1876 roku. Badania powierzchniowe tego terenu przeprowadził J. Gurba w 1956 roku i wówczas zaklasyfikował założenie jako zespół osadniczy składający się z grodu i osady. Datowanie na X-XI wiek oparł na materiale ceramicznym zebranym z powierzchni obu stanowisk. Warto wspomnieć o dwóch znaleziskach pochodzących najpewniej z majdanu grodziska lub okolicy – o słynnej „granitowej głowie” oraz czekanie żelazny typu bradatica.
W 1970 roku A. Kutyłowski przeprowadził badania wykopaliskowe na powierzchni 550 m2. Sześć wykopów założono na grodzisko, a jeden na podgrodziu. Na wale wewnętrznym założono 2 wykopy usytuowane „pod kątem prostym do siebie”. Na majdanie kolejne 2, a pojedyncze w międzywalu, na wale zewnętrznym oraz wspomnianym podgrodziu. Według Autora badań wały miały gliniane jądro bez konstrukcji wzmacniających. Warstwę kulturą o miąższości od 0,6 do 1,2 m zarejestrowano w wykopach założonych na majdanie i między wałami. W wyniku eksploracji pozyskano bardzo dużą liczbę fragmentów ceramiki pochodzących z kilkudziesięciu naczyń oraz 5 silnie skorodowanych zabytków metalowych. Odkryto również kamienne paleniska otwarte. Ponadto w wykopie nr 2, założonym w południowej części majdanu, natrafiono na fragmenty przepalonej konstrukcji drewnianej na głębokości 100 cm. Niestety nie zachowała się cała dokumentacja z badań, a jedynie część kolorowanych rysunków planów i profilów w skali 1:20. Najbardziej dotkliwy jest brak planu z lokalizacją wykopów. Natomiast analiza zachowanych rysunków potwierdza obecność warstwy kulturowej o miąższości do 0,6 m oraz zagłębień (obiektów?) ze śladami spalenizny.
Grodzisko w Niewęgłoszu położone jest w dogodnym komunikacyjnie miejscu umożliwiającym łączność poprzez lokalną Tyśmienicę z Wieprzem uchodzącym do Wisły. Usytuowanie obiektu w widłach rzek oraz podmokłość okolicy stanowiła niewątpliwie barierę ochronną. Pod względem formy grodzisko wyróżnia się regularnym wałem wewnętrznym zamykającym 0,45 ha majdan, na którym stwierdzono obecność warstwy kulturowej i obiektów oraz dużej liczby ceramiki – sugeruje przynajmniej okresowe użytkowanie. Z kolei wał zewnętrzny mógł być dobudowany nieco później – na co wskazywałby jego nieregularny przebieg, ale z przestrzenią od zachodu do zagospodarowania. Na uwagę zasługuje znalezisko czekana w typie wielkomorawskim (IX-X do poł. XI w.), wskazujące na obecność grupy zbrojnych. Zarejestrowana osada może wskazywać na funkcjonowanie obu elementów jako zespołu.
Bibliografia: