Tydzień temu w  Typach polskich omówiłem ustalenia badań socjologiczno-psychologicznych dotyczących stosunku dzisiejszych Polaków do polskości. Wymienione w nim postawy, nie wzięły się znikąd. Są logiczną i genetyczną historycznie kontynuacją zjawiska, które naukowej analizie poddałem w 2018 r. w pracy Sto lat przeciwko Niepodległej. Państwo polskiej wspólnoty narodowej i jego wrogowie (casus Podlasia). Udowadnia, że dzisiejsze podziały w polskim społeczeństwie mają głębokie korzenie. Sięgają już kilkuset lat. Ja rozpatrywałem je zaledwie w odniesieniu do ostatniego stulecia, czyli zmagań o niepodległość oraz sporów ideologicznych w XX wieku.

 Podział społeczeństwa a walka o niepodległość

Ruch komunistyczny od początku stał w opozycji do idei suwerennego państwa polskiego. Już w czasie rewolucji bolszewickiej istniały w Polsce struktury, które konsekwentnie zwalczały idee niepodległościowe i wspierały sowieckie interesy. Ruchy lewicowe i komunistyczne stopniowo infiltrowały instytucje państwowe, szczególnie po 1944 roku, gdy komuniści przejęli władzę w Polsce. Polski podział na zwolenników tradycji narodowych i postępowej modernizacji istniał już w okresie II RP i pogłębił się po wojnie.

Trudno nie zauważyć, że obecne podziały społeczne są kontynuacją dawnych sporów ideologicznych. Współcześni Unijczycy mogliby zostać uznani za ideowych spadkobierców grup, które w przeszłości popierały internacjonalizm. Ich patriotyzm ma wyraźnie obywatelski i europejski charakter. Z kolei Tradycjonaliści i Narodowcy to grupy, które nadal kultywują ideały polskiej tożsamości narodowej, historycznej i religijnej, odrzucając tendencje do globalizacji i unifikacji w ramach ponadnarodowych tworów.

 Tożsamość narodowa a dziedzictwo komunizmu

Z raportu Instytutu Psychologii PAN jasno wynika, że współczesny podział tożsamościowy Polaków wynika z podejścia do polskości, tradycji i historii. Nie sposób nie wpisać go w dzieje XX wieku i w działalność komunistów i ich następców, którzy deprecjonowali idee narodowe kosztem zewnętrznych wzorców postępu. To wydają się być bezpośrednie korzenie Kosmopolitów. Ich postawa to kontynuacja dawnych zachowań części mniejszości narodowych, zwłaszcza środowisk żydowskich i skrajnie lewicowych z okresu wojny polsko-bolszewickiej oraz okupacji sowieckiej w 1939 roku.

Podział na przeciwstawne grupy Kosmopolitów i Narodowców jest szczególnie wyraźny w kontekście współczesnych debat o suwerenności. Unijczycy i Dryfująca masa są mniej zainteresowani historycznym aspektem polskości, skupiając się na ekonomicznych i pragmatycznych aspektach życia w kraju. Taki podział może bezpośrednio wynikać z transformacji ustrojowej po 1989 roku, która nie doprowadziła do jednoznacznego rozliczenia PRL-u, co skutkowało istnieniem postkomunistycznych struktur wpływających na tożsamość narodową.

 Podział ideowy jako czynnik kształtujący przyszłość Polski

Podział na Polaków „niepodległościowych” i „antyniepodległościowych” nie jest nowym zjawiskiem. Współczesny układ sił politycznych w Polsce wydaje się być kontynuacją historycznych podziałów. Narodowcy i Tradycjonaliści to spadkobiercy polskiego obozu niepodległościowego, natomiast Kosmopolaci i część Unijczyków podziela poglądy bliższe dawnym ruchom lewicowym i komunistycznym.

Zarówno w mojej pracy z 2018 roku, jak i w raporcie PAN, podkreślona jest problematyka tej części polskiego społeczeństwa, którą w „Typach polskich” określiłem mianem Dryfującej masy. Grupy nieposiadającej jasno określonej tożsamości ideowej, czy to pro-, czy antynarodowej. To właśnie ona zdecyduje o przyszłych kierunkach, w których będzie podążać Polska. Kierunkach, a nie określonym jednym, bo jest labilna i w każdych kolejnych wyborach może podejmować radykalnie odmienne decyzje. Jej upodmiotowienie spowodowane egalitaryzowaniem się ustroju politycznego doprowadziło do sytuacji, w której stała się szczególnym instrumentem oddziaływania różnych sił politycznych. Czyni ją to niestety kluczowym elementem każdego przyszłego systemu politycznego.

 Historia matką dnia dzisiejszego

Współczesne podziały ideowe i tożsamościowe w Polsce nie są przypadkowe, lecz wynikają z długiej historii sporów o suwerenność i model państwa. Grupy zidentyfikowane w raporcie PAN mają swoją genezę w dawnych konfliktach politycznych, co pokazuje, że historia odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu świadomości narodowej Polaków.