W kontekście użycia w mennictwie Septymiusza Sewera epitetu Felix, można zauważyć pewną prawidłowość. Oprócz czterech emisji z legendą rewersu PROFECT AVGG FEL[104], którym można przypisać konotacje militarne, wszystkie pozostałe były związane z obietnicą szczęśliwych czasów (FELICITAS SAECVLI[105], FELICIT TEMPOR[106]) oraz szczęśliwego państwa (FELICITAS PVBLICA[107], IMPERII FELICITAS[108]) pod rządami nowej pary cesarskiej i jej synów, którym sprzyjała Fortuna Felix (FORTVNAE FELICI[109]). Poprzez użycie epitetu Felix w połączeniu z ikonografią przedstawiającą rodzinę cesarską [Fig. 31] Sewer uzyskał przekaz ideologiczny o silnej i zgodnej domus divina, która miała być niezbędnym gwarantem stabilności i ciągłości cesarstwa (AETERNIT IMPERI)[110]. Przekaz ten jest szczególnie widoczny w emisji, gdzie połączono legendę awersu FELICITAS PVBLICA z wyobrażeniem popiersi Sewera i Domny, z legendą rewersu PERPETVA CONCORDIA towarzyszącą popiersiom Karakalli i Gety[111].

Cesarz zapowiadał stworzenie nowej dynastii podkreślając związki małżeńskie, zarówno swój, jak i swojego starszego syna. Temu celowi służyły emisje z legendą rewersu CONCORDIA FELIX towarzyszącą przedstawieniu Sewera z Julią Domną[112] oraz Karakalli z Plaucyllą [Fig. 32][113].

Wydaje się, że w powyższym kontekście emisje Plaucylli z wyobrażeniem Wenus Felix należy chronologicznie powiązać ze ślubem z Karakallą, tym bardziej, że związek ten wpisywał się w ideologiczny przekaz Septymiusza Sewera, jaki cesarz chciał upublicznić m.in. poprzez decennalia zorganizowane w 202 roku[114]. Oczywiście przekaz ten został wzmocniony uroczystościami ludi saeculares[115], które odbyły się w 204 roku w Rzymie, lecz wydaje się, że narastający konflikt między Plaucjanem a Julią Domną i Karakallą[116] stawia w wątpliwość datowanie tych emisji na rok 204[117].

Fig. 31. RIC IV/1 Septimius Severus, nr 181C. Aureus, Rzym. Aw.: SEVER P AVG P M TR P X COS III, Rew.: FELICITAS SAECVLI [BM inv. 1864,1128.98] © The Trustees of the British Museum
Fig. 32. RIC IV/1 Caracalla, nr 123. Aureus, Rzym. Aw.: ANTONINVS PIVS AVG, Rew.: CONCORDIA FELIX [BM inv. R.12659] © The Trustees of the British Museum
Heliogabal naśladował założenia ideologiczne Septymiusza Sewera, obiecując dobrobyt państwa pod swoimi rządami (SAECVLI FELICITAS[118], FELICIT TEMPOR[119], AEQVITAS PVBLICA[120]). W podobny sposób jak założyciel dynastii, promował swój związek małżeński z Julią Paulą (Iulia Cornelia Paula) eksponując na rewersach legendy CONCORDIA [Fig. 33][121]  i CONCORDIA AETERNA[122], towarzyszące przedstawieniu pary cesarskiej.

Fig. 33. RIC IV/2 Julia Paula, nr 214. Denar, Rzym. Aw.: IVLIA PAVLA AVG, Rew.: CONCORDIA [BM inv. 1860,0330.300] © The Trustees of the British Museum
Należy podkreślić, że boginiami eksponowanymi w mennictwie zarówno pierwszej żony, babki cesarza Julii Mezy (Iulia Maesa), jak i matki były Juno[123] i Westa[124]. Bogini Wenus występująca na rewersach monet kobiet związanych z cesarzem, określana była innymi epitetami niż Felix. Emisje z legendą VENVS VICTRIX zostały wybite dla Julii Mezy[125] i pierwszej żony[126]. Julię Paulę uhonorowano także emisją z legendą rewersu VENVS GENETRIX[127].

Autorzy przekazów źródłowych zarzucają Heliogabalowi brak szacunku dla rzymskiej tradycji i religii, co w konsekwencji miało doprowadzić do zamordowania cesarza[128]. Ten swoisty „orientalny zwrot w polityce religijnej”, chronologicznie korelujący z małżeństwem Heliogabala z Akwilią Sewerą[129], znajduje swoje odbicie w mennictwie[130].

Znaczącym w emisjach, z legendą rewersu CONCORDIA, promujących nowe małżeństwo Heliogabala jest umieszczenie gwiazdy między przedstawioną na rewersie parą cesarską [Fig. 34][131].

Fig. 34. RIC IV/2 Aquilia Severa, nr 228. Denar, Rzym. Aw.: IVLIA AQVILIA SEVERA AVG, Rew.: CONCORDIA [BM inv. 1844,0425.1951.A] © The Trustees of the British Museum
Wenus na monetach matki cesarza Julii Soemias[132] występowała wyłącznie z epitetem Caelestis, a przedstawieniu bogini towarzyszyła gwiazda[133]. Znana jest również jedna emisja Akwilii Sewery z legendą rewersu VENVS CAELESTIS[134]. Należy podkreślić, że atrybucja stojącej Wenus Caelestis (jabłko i sceptr) jest identyczna jak na rewersach monet Julii Domny z legendą VENVS FELIX[135]. Emisje, oprócz oczywiście legendy, różni jedynie umieszczenie gwiazdy w polu rewersu monet Julii Soemias i Akwilli.

Jedyną kobietą, której Heliogabal wybił monety dedykowane Wenus Felix była Akwilia Sewera[136]. Na rewersie, będącym powtórzeniem wzorców mennictwa Antoninów[137], przedstawiającym siedzącą Wenus Felix, trzymającą posążek Wiktorii i sceptr dodano gwiazdę[138]. Wyjątkową atrybucję możemy zauważyć w emisji Akwilli Sewery opublikowanej w BMC[139]. W przedstawieniach stojącej Wenus wśród wszystkich emisji w okresie cesarstwa, na których wyobrażono boginię, po raz pierwszy trzyma ona sceptr i dziecko[140]. Te dwa atrybuty połączono z Wenus tylko w emisjach Karakalli, wybitych Julii Domnie, ukazujących siedzącą boginię, której towarzyszyła legenda VENVS GENETRIX S C[141].

Emisje Sewera Aleksandra również wpisują się w idee dynastyczne Septymiusza Sewera. Julia Mamea wraz synem i jego żoną Orbianą (Sallustia Orbiana) mieli zapewnić pomyślność państwu rzymskiemu (FELICITAS TEMPORA[142], SAECVLI FELICITAS[143], FELICITAS PVBLICA[144]). Wybito również monety upamiętniające ślub pary cesarskiej z legendą rewersu CONCORDIA AVGVSTORVM[145]. Emisje Julii Mamei na rewersach wyobrażały również boginie Juno[146] i Westę[147]. W przypadku emisji Sewera Aleksandra, na rewersie których przedstawiono boginię Wenus, należy podkreślić brak emisji z legendą VENVS CAELESTIS. W kontekście działań religijnych Sewera Aleksandra, który nie chciał eksponować swojego syryjskiego pochodzenia i odszedł od promowania kultów wschodnich[148], wydaje się być oczywistym, że Julia Mamea nie chciała być kojarzona z niepopularną siostrą, do śmierci której być może się przyczyniła[149]. W mennictwie powrócono do sprawdzonych wzorców. Na monetach Julii Mamei i Orbiany Wenus występowała z epitetem Genetrix[150]. Wybito również kilka emisji Julii Mamei z legendą rewersu VENVS VICTRIX[151]. Emisje Julii Mamei z legendą VENVS FELIX podkreślają przede wszystkim jej macierzyństwo. Potwierdza to zmiana atrybucji bogini, gdzie jabłko w dłoni Wenus zastąpiono dzieckiem/kupidynem.

Wnioski

Wenus w różnych jej aspektach obecna jest w mennictwie całego okresu seweriańskiego. Bogini przede wszystkim podkreślała rolę cesarzowych jako matek przyszłych cesarzy. Było to szczególnie istotne w przypadku dynastii, której prawa do tronu wynikały z pokrewieństwa w linii żeńskiej. Naturalnym było więc powielanie wzorów ideologicznych wprowadzonych przez Septymiusza Sewera w mennictwie Julii Domny. Jednym z przejawów fikcyjnej autoadopcji Sewera do rodziny Antoninów[152] były emisje jego żony wzorowane przede wszystkim na emisjach Faustyny Młodszej[153], poza tym to Domna jako matka cesarzy miała zapewnić imperium SAECVLI FELICITAS.

Analiza ikonograficzna monet wykazuje brak ścisłego powiązania atrybucji Wenus z epitetami bogini. W emisjach Julii Domny, na rewersie których ukazana jest stojąca Wenus trzymająca w rękach jabłko i sceptr, bogini towarzyszą legendy zarówno FELIX[154], VICTRIX[155] jak i CAELESTIS, choć w tym ostatnim przypadku dodano w polu rewersu gwiazdę[156].

Przejęcie władzy cesarskiej przez wnuki Julii Mezy, siostry Domny, wymuszało pewną ideologiczną ciągłość autoprezentacji, lecz na podstawie emisji Heliogabala i Sewera Aleksandra dedykowanych Wenus Felix, zauważalne są pewne zmiany w przekazie wychodzącym z dworu cesarskiego.

Heliogabal wybił monety Akwilii Sewery z legendą VENVS FELIX, których ikonografia była identyczna z emisjami Faustyny Młodszej[157] i Kryspiny[158], nawiązując tym samym do działań ideologicznych Septymiusza Sewera, jednak znaczącym akcentem, podkreślającym osobiste aspiracje cesarza było dodanie w polu rewersu gwiazdy[159]. Druga emisja Akwilii Sewery z legendą VENERI FELICI wprowadza nowy atrybut bogini. Dziecko, występujące do tej pory w ikonografii Wenus z epitetem Genetrix[160], zastąpiło jabłko.

Podkreślić należy brak emisji Julii Soemias dedykowanych Wenus Felix. Wydaje się, że w działaniach religijnych Heliogabala Wenus z epitetem Caelestis miała przejąć i połączyć wszystkie sfery i atrybuty bogini. Potwierdzeniem tej tezy są emisje matki cesarza z legendą rewersu VENVS CAELESTIS, towarzyszącą przedstawieniu siedzącej bogini, trzymającej sceptr i jabłko, u której stóp stało dziecko[161]. Ideę tą można również dostrzec w emisjach Julii Soemias[162], będących odwzorowaniem ikonografii stojącej bogini z rewersów Julii Domny z legendą VENVS FELIX, na których bogini trzyma jabłko i sceptr[163], a jedyną różnicą w atrybucji jest dodanie gwiazdy.

Sewer Aleksander w emisjach swojej matki Julii Mamei dedykowanych Wenus Felix również podkreślił aspekt macierzyński bogini. Wyobrażona na rewersach monet Wenus nie trzyma już w rękach jabłka, lecz jej atrybucją są symbol władzy cesarskiej sceptr i dziecko/kupidyn.

Podsumowując powyższe rozważania należy podkreślić, że w czasie panowania Septymiusza Sewera epitet Felix w odniesieniu do bogini Wenus określał przede wszystkim jej sferę rodzicielską, czego potwierdzeniem są emisje Julii Domny i Julii Mamei oraz potencjalnych matek następców tronu Plaucylli i Akwilli Sewery. Co więcej, nie ma żadnej emisji Julii Mezy z legendą rewersu VENVS FELIX, co pozwala na postawienie ostrożnego przypuszczenia, że nie wybito tych monet, ponieważ nie mogła ona urodzić następcy tronu.

___

[104] RIC IV/1 Septimius Severus, nr 138 (Aw.: L SEPT SEV AVG IMP XI PART MAX, Rew.: PROFECT AVGG FEL), nr 165A-165C (Aw.: SEVERVS AVG PART MAX, Rew.: PROFECT AVGG FEL).

[105] RIC IV/1 Septimius Severus, nr 159, 175, 181A-181C, 263; patrz także z legendą rewersu SAECVLI FELICITAS – RIC IV/1 Septimius Severus, nr 293B, 327, 513, RIC IV/1 Julia Domna, nr 577; oraz SAEC FELICIT – RIC IV/1 Septimius Severus, nr 360, 416-418.

[106] RIC IV/1 Septimius Severus, nr 353-354, 372-376.

[107] RIC IV/1 Septimius Severus, nr 262, 331; RIC IV/1 Julia Domna, nr 592.

[108] RIC IV/1 Septimius Severus, nr 98.

[109] RIC IV/1 Septimius Severus, nr 315; RIC IV/1 Julia Domna, nr 552-554; Patrz także emisje z legendą FELICITAS AVGG, Sewera (RIC IV/1 Septimius Severus, nr 261), Domny (RIC IV/1 Julia Domna, nr 591), ale także Karakalli (RIC IV/1 Caracalla, nr 18, 34-35, 127, 339a-339b, 348) i Gety (RIC IV/1 Geta, nr 8, 29).

[110] RIC IV/1 Septimius Severus, nr 155A, 155B, 155C, 174, 178AA, 178AB, 250-252;  RIC IV/1 Julia Domna, nr 539A-539B; 540-541; RIC IV/1 Caracalla, nr 32a-32b, 122; RIC IV/1 Geta, nr 5; Szczegółowa naliza problemu, patrz: K. Balbuza, Concordia, aeternitas Imperii…, s. 61-84.

[111] RIC IV/1 Septimius Severus, nr 312.

[112] RIC IV/1 Julia Domna, nr 547.

[113] RIC IV/1 Caracalla, nr 123, 124A, 124B

[114] Hdn. 3.10.1-2, 3.10.5; Cass. Dio 77.1.1-2; HA, Sev. 14.8; K. Balbuza, Triumfator. Triumf i ideologia zwycięstwa w starożytnym Rzymie epoki Cesarstwa, Poznań 2005, s. 130-132; A. Kluczek, Roma triumphans i Parthia capta na Łuku Septymiusza Sewera w Rzymie, „Studia Europaea Gnesnensia”, nr 6, 2012, s. 193-199; R.G. Fernández, P.D. Conesa Navarro, Fuluia Plautilla, sponsa Antonini Augusti et iam Augusta nuncupata. Política dinástica del emperador Septimio Severo, „Latomus”, nr 77(3), 2018, s. 676-689.

[115] RIC IV/1 Septimius Severus, nr 257 (Aw.: SEVERVS PIVS AVG, Rew.: COS III LVDOS SAECVL FEC); Szerzej patrz: J. Rantala, The Ludi Saeculares of Septimius Severus. The Ideologies of a New Roman Empire, London & New York 2017; J. Rossiter, B. Brothers, Dio, Severus, and the Ludi Saeculares of 204 CE, [w:] The Intellectual Climate of Cassius Dio, red. A. Kemezis, C. Bailey, B. Polettis, Leiden 2022, s. 481-499.

[116] Hdn. 3.10.8-3.12.12; Cass. Dio 77.2.5-77.4.5; HA, Sev. 14.5-8; B. Levick, Julia Domna…, s. 74-81; M. Saavedra-Guerrero, Septimio Severo, Julia Domna y Plauciano: El juego de la traición en la domus aurea, „Gerión”, nr 27(1), 2009, s. 251-261; D. Okoń, Iulia Augusta mater…, s. 11-12; A. Scott, Cassius Dio on Septimius Severus’ decennalia and ludi saeculares, „Histos”, nr 11, 2017, s. 154-161; R. Bertolazzi, Julia Domna…, s. 471-477.

[117] 204 rok sugeruje A.L. Morelli, Madre di uomini e di dèi. La rappresentazione della maternità attraversola documentazione numismastica di época romana, Bologna 2009, s. 132.

[118] RIC IV/2 Julia Maesa, nr 270-273 (Aw.: IVLIA MAESA AVG, Rew.: SAECVLI FELICITAS); RIC IV/2 Julia Soaemias, nr 239 (Aw.: IVLIA SOAEMIAS AVG, Rew.: SAECVLI FELICITAS).

[119] RIC IV/2 Julia Maesa, nr 274 (Aw.: IVLIA MAESA AVG, Rew.: TEMPORVM FEL); RIC IV/2 Julia Paula, nr 217 (Aw.: IVLIA PAVLA AVG, Rew.: FELICIT TEMPOR).

[120] RIC IV/2 Julia Maesa, nr 409 (Aw.: IVLIA MAESA AVGVSTA, Rew.: AEQVITAS PVBLICA); RIC IV/2 Julia Paula, nr 209, 378 (Aw.: IVLIA PAVLA AVGVSTA, Rew.: AEQVITAS PVBLICA).

[121] RIC IV/2 Julia Paula, nr 214 (Aw.: IVLIA PAVLA AVG, Rew.: CONCORDIA).

[122] RIC IV/2 Julia Paula, nr 215 (Aw.: IVLIA PAVLA AVG, Rew.: CONCORDIA AETERNA), nr 386 (Aw.: IVLIA PAVLA AVG, Rew.: CONCORDIA AETERNA S C).

[123] RIC IV/2 Julia Paula, nr 219 (Aw.: IVLIA PAVLA AVG, Rew.: IVNO CONSERVATRIX); RIC IV/2 Julia Maesa, nr 253-256 (Aw.: IVLIA MAESA AVG, Rew.: IVNO); nr 412, 413 (Aw.: IVLIA MAESA AVG, Rew.: IVNO S C); nr 257, 258 (Aw.: IVLIA MAESA AVG, Rew.: IVNO CONSERVATRIX); nr 259 (Aw.: IVLIA MAESA AVG, Rew.: IVNO REGI), nr 260 (Aw.: IVLIA MAESA AVG, Rew.: IVNO REGINA); RIC IV/2 Julia Soaemias, nr 235 (Aw.: IVLIA SOAEMIAS AVG, Rew.: IVNO); nr 236, 237 (Aw.: IVLIA SOAEMIAS AVGVSTA, Rew.: IVNO REGINA).

[124] RIC IV/2 Julia Paula, nr 224 (Aw.: IVLIA PAVLA AVG, Rew.: VESTA); RIC IV/2 Julia Maesa, nr 276 (Aw.: IVLIA MAESA AVG, Rew.: VESTA); RIC IV/2 Julia Soaemias, nr 246-248 (Aw.: IVLIA SOAEMIAS AVGVSTA, Rew.: VESTA).

[125] RIC IV/2 Julia Maesa, nr 275.

[126] RIC IV/2 Julia Paula, nr 223.

[127] RIC IV/2 Julia Paula, nr 222.

[128] Hdn. 5.5.5-6; 5.8. 1-10; HA, Elag. 1.6.6-7; 16.5-17.3; Cass. Dio 80.15.4; 80.19.1-20.23; M. Icks, Heliogabalus, a Monster on the Roman Throne: The Literary Construction of a 'Bad’ Emperor, [w:] Kakos: Badness and Anti-value in Classical Antiquity, red. I. Sluiter, R. Rosen, Leiden & Boston 2008, s. 477-488; A. Kemezis, The Fall of Elagabalus as Literary Narrative and Political Reality: A Reconsideration, „Historia: Zeitschrift Für Alte Geschichte”, nr 65(3), 2016, s. 348-390; A. Scott, Emperors and Usurpers An Historical Commentary on Cassius Dio’s Roman History, Books 79(78)-80(80) (a.d. 217-229), Oxford 2018, s. 129-130, 135-137. K. Królczyk, Hic finis Antoninorum nomini in re publica fuit. Assassination of Emperor Elagabalus and Condemnation of His Memory, „Res Historica”, nr 48, 2019, s. 37-54.

[129] Według Kasiusza Diona (80.9.3) oburzenie miał wywołać związek Heliogabala z westalką Julią Akwilią. Cesarz miał uzasadnić ten związek chęcią spłodzenia dzieci, które będą potomstwem najwyższej kapłanki i najwyższego kapłana, patrz D. Okoń, Reforma religijna cesarza Heliogabala a jego małżeństwa, [w:] Społeczeństwo i religia w świecie antycznym, red. S. Olszaniec, P. Wojciechowski, Toruń 2010, s. 281-287; M. Icks, The Crimes of Elagabalus: the Life and Legacy of Rome’s Decadent Boy Emperor, Cambridge, MA 2012, s. 33; patrz również emisje z przedstawieniem bogini Westy na rewersie, RIC IV/2 Aquilia Severa, nr 231 (Aw.: IVLIA AQVILIA SEVERA AVG, Rew.: VESTA).

[130] RIC IV/2 Elagabalus, nr 46b, 46d, 47-51 (Aw.: IMP ANTONINVS PIVS AVG, Rew.: P M TR P IIII COS III P P), nr 52-53 (Aw.: IMP ANTONINVS PIVS AVG, Rew.: P M TR P V COS IIII P P).

[131] RIC IV/2 Aquilia Severa, nr 228 (Aw.: IVLIA AQVILIA SEVERA AVG, Rew.: CONCORDIA).

[132] P.D. Conesa Navarro, Julia Maesa y Julia Soemias en la corte de Heliogábalo: el poder femenino de la Domus Severiana, „Studia Historica. Historia Antigua”, nr 37, 2019, s. 185-223.

[133] RIC IV/2 Julia Soaemias, nr 240-245, 402-408.

[134] RIC IV/2 Aquilia Severa, nr 230.

[135] RIC IV/1 Julia Domna, nr 646.

[136] RIC IV/2 Aquilia Severa, nr 398 (Aw.: IVLIA AQVILIA SEVERA AVG, Rew.: VENVS FELIX S C); BMC V, nr 438 (Aw.: IVLIA AQVILIA SEVERA AVG, Rew.: [VEN]ERI FELICI S C).

[137] RIC III/3 Faustina II, nr 731, 1686-1687; RIC III/3 Crispina, nr 288, 673, 686.

[138] Gwiazda jako atrybucja Wenus umieszczana była na rewersach monet wybitych przez Septymiusza Sewera, patrz RIC IV/1 Julia Domna, nr 604, 605 (Aw.: IVLIA AVGVSTA, Rew.: VENVS CAELESTIS).

[139] BMC V, nr 438.

[140] Wprawdzie dziecko ukazane jest na monetach Faustyny Młodszej, lecz w drugiej ręcę Wenus trzyma jabłko, patrz: RIC III/3 Faustina II, nr 1386A, 1386B, 1407 (Aw.: FAVSTINAE AVG PII AVG FIL, Rew.: VENERI GENETRICI S C).

[141] RIC IV/1 Julia Domna, nr 592a, 592b, 605Ba, 605Bb (Aw.: IVLIA PIA FELIX AVG, Rew.: VENVS GENETRIX S C).

[142] RIC IV/2 Severus Alexander, nr 317, 661 (Aw.: IMP SEV ALEXAND AVG IVLIA MAMAEA AVG MATER AVG, Rew.: FELICITAS TEMPORA).

[143] RIC IV/2 Julia Mamaea, nr 348 (Aw.: IVLIA MAMAEA AVG, Rew.: SAECVLI FELICITAS); RIC IV/2 Orbiana, nr 325 (Aw.: SALL BARBIA ORBIANA AVG, Rew.: SAECVLI FELICITAS).

[144] RIC IV/2 Julia Mamaea, nr 334-339 (Aw.: IVLIA MAMAEA AVG, Rew.: FELICITAS PVBLICA).

[145] RIC IV/2 Orbiana, nr 657 (Aw.: SALL BARBIA ORBIANA AVG, Rew.: CONCORDIA AVGVSTORVM S C), nr 658 (Aw.: SALL BARBIA ORBIANA AVG, Rew.: CONCORDIA AVGVSTORVM).

[146] RIC IV/2 Julia Mamaea, nr 340 (Aw.: IVLIA MAMAEA AVG, Rew.: IVNO); nr 341 (Aw.: IVLIA MAMAEA AVG, Rew.: IVNO AVGVSTAE); nr 342-344 (Aw.: IVLIA MAMAEA AVG, Rew.: IVNO CONSERVATRIX)

[147] RIC IV/2 Julia Mamaea, nr 359-364 (Aw.: IVLIA MAMAEA AVG, Rew.: VESTA).

[148] Hdn. 6.1.3; C. Rowan, Becoming Jupiter: Severus Alexander, The Temple of Jupiter Ultor, and Jovian Iconography on Roman Imperial Coinage, „American Journal of Numismatics”, nr 21, 2009, s. 123-150; C. Rowan, Under Divine Auspices…, s. 223-233.

[149] patrz C. Rowan, The public image , s. 272: “It is in the conflicting numismatic images of Julia Soaemias and Julia Maesa that we see the most radical points of difference. While Maesa’s coinage as represented in the hoard sample proclaims values appropriate for a Roman matron, the coinage of her daughter Julia Soaemias has an almost exclusive focus on Venus Caelestis, a type never seen before or after on imperial coinage. The reasons behind these conflicting images may never be understood fully, but this, more than any other point in the Severan period, suggests the potential for some individuality in the numismatic representation of imperial women. Whether through official intention, or through a more organic knowledge of the activities and characters of these women, or for some other reason, Mamaea and her daughter present radically different public images, and one must imagine that this was a contributing factor in Soaemias’s death and Maesa’s survival”.

[150] RIC IV/2 Julia Mamaea, nr 354-356 (Aw.: IVLIA MAMAEA AVG, Rew.: VENVS GENETRIX); RIC IV/2 Orbiana, nr 326-327 (Aw.: SALL BARBIA ORBIANA AVG, Rew.: VENVS GENETRIX).

[151] RIC IV/2 Julia Mamaea, nr 357, 358  (Aw.: IVLIA MAMAEA AVG, Rew.: VENVS VICTRIX)

[152] Patrz przykładowo RIC IV/1 Septimius Severus, nr 65 (Aw. L SEPT SEV PERT AVG IMP VII:, Rew.: DIVI M PII F P M TR P III COS II P P).

[153] K. Maksymiuk, Przydomki Julii Domny na monetach, „Wiadomości Numizmatyczne”, nr 1-2, 1998, s. 49-58 P.D. Conesa Navarro, La maternidad como instrumento de propaganda dinástica: el caso de Iulia Domna, [w:] Género y mujeres en el Mediterráneo Antiguo. Iconografías y Literaturas, red. P.D. Conesa Navarro, R. Gualda Bernal, J.J. Martínez García, Murcia 2019, s. 91-116; Idem, Faustina la Menor y Julia Domna como matres castrorum. Dos mujeres al servicio de la propaganda imperial de las dinastías Antonina y Severa, „Lucentum”, nr 38, 2019, s. 281-299.

[154] RIC IV/1 Julia Domna, nr 646 (Aw.: IVLIA AVGVSTA, Rew.: VENVS FELIX).

[155] RIC IV/1 Julia Domna, nr 630-631 (Aw.: IVLIA DOMNA AVG, Rew.: VENER VICT).

[156] RIC IV/1 Julia Domna, nr 605 (Aw.: IVLIA AVGVSTA, Rew.: VENVS CAELESTIS).

[157] RIC III/3 Faustina II, nr 731 (Aw.: FAVSTINA AVGVSTA, Rew.: VENVS FELIX), nr 1686-1687, 1718 (Aw.: FAVSTINA AVGVSTA, Rew.: VENVS FELIX S C).

[158] RIC III/3 Crispina, nr 288 (Aw.: CRISPINA AVGVSTA, Rew.: VENVS FELIX); nr 673, nr 686 (Aw.: CRISPINA AVGVSTA, Rew.: VENVS FELIX S C).

[159] RIC IV/2 Aquilia Severa, nr 398 (Aw.: IVLIA AQVILIA SEVERA AVG, Rew.: VENVS FELIX S C).

[160] Przykładowo patrz: RIC III/3 Faustina II, nr 512Ba (Aw.: AVSTINAE AVG PII AVG FIL, Rew.: VENERI GENETRICI), stojąca Wenus trzyma w rękach jabłko i dziecko; RIC IV/1 Julia Domna, nr 605Ba (Aw.: IVLIA PIA FELIX AVG, Rew.: VENVS GENETRIX S C), siedząca Wenus trzymająca w lewej ręce sceptr, prawą wyciąga w kierunku dziecka.

[161] Patrz RIC IV/2 Julia Soaemias, nr 243 (Aw.: IVLIA SOAEMIAS AVG , Rew.: VENVS CAELESTIS).

[162] Patrz RIC IV/2 Julia Soaemias, nr 241 (Aw.: IVLIA SOAEMIAS AVG, Rew.: VENVS CAELESTIS).

[163] RIC IV/1 Julia Domna, nr 646 (Aw.: IVLIA AVGVSTA, Rew.: VENVS FELIX).