Wykorzystanie wizerunku bogini Wenus Felix w autoprezentacji kobiet z dynastii Sewerów; cz. II

Naturalnym było, że przejęcie władzy przez dynastię julijsko-klaudyjską przyniosło wzrost znaczenia kultu Wenus, która od tego czasu uosabiała główne cechy rzymskiej religii, którymi były felicitas i victoria[22].

Oktawian (27 r. przed Chr.-14, G. Julius Caesar Augustus Octavius) kontynuował rozwój publicznego kultu Wenus. Jeszcze w okresie walk o władzę wybił monety, których przesłaniem było podtrzymanie legendarnej genealogii Cezara, a co za tym idzie ukazywało ścisłe związki Oktawiana z Wenus [Fig. 6][23].

Wydaje się jednak, że w jego interpretacji podkreślono „pokojowe” aspekty bogini, a nie jej patronat nad zwycięską wojną[24]. W koncepcji Oktawiana Wenus wraz z Marsem tworzyła parę bogów, łącząc ideologicznie w ramach tego samego kultu zarówno pochodzenie trojańskie Rzymian, za pośrednictwem Eneasza, jak i legendarne założenie miasta przez Romulusa, jako syna Marsa[25]. W tym kontekście należy tłumaczyć umieszczenie posągów Eneasza i Romulusa w zbudowanej w 2 r. przed Chr. na Forum Romanum świątyni Marsa Mściciela (Mars Ultor)[26]. Zestawienie Wenus z Marsem, nadawało tej parze bogów nowe znaczenie, w którym mieli stać się oni w symboliczny sposób „patronami” dynastii cesarskiej. Połączenie dwóch aspektów Wenus zauważyć można także we wczesnych emisjach Oktawiana w doborze atrybucji bogini, identycznej jak w emisjach Cezara z 44 r. przed Chr. [Fig. 5]. Na rewersach przedstawiano hełm i tarczę, nawiązując tym samym do Wenus Victrix, lecz bogini trzymała w ręku symbolizujący władzę sceptr, a nie wojskową włócznię, co podkreślało jej pozycję, jako protoplastki rodu, któremu przeznaczone jest panowanie (Genetrix) [Fig. 7][27]. W emisjach Tytusa (79-81, T. Caesar Vespasianus) powtórzono atrybucję Wenus, jednak w wariancie, w którym bogini trzymała włócznię[28].

Należy zwrócić uwagę, że do koncepcji Oktawiana dotyczącej pary Mars – Wenus powrócono dopiero w okresie Antoninów[29]. Emisje Trajana (98-117, M. Ulpius Nerva Traianus), w typie monet republikańskich [Fig. 3], ukazują na awersie popiersie Wenus, a na rewersie Eneasza niosącego Anchizesa i trzymającego palladium[30]. Rozwinięciem tej koncepcji było wzniesienie przez Hadriana (117-138, C. Traianus Hadrianus Augustus) w 135 r. świątyni poświęconej bogini Wenus i personifikacji Roma Aeterna[31]. Poprzez tą dedykację Hadrian niejako połączył dwa mity założycielskie miasta, których centralnymi bohaterami byli Eneasz i Romulus[32]. Idea ta znalazła również swoje odbicie w mennictwie. Na rewersach monet Hadriana pokazywano Wenus, która w prawej wyciągniętej ręce trzymała posążek Wiktorii, zaś lewą rękę opierała na tarczy osadzonej na hełmie i kirysie. Bezpośrednim nawiązaniem do koncepcji pierwszego Augusta była dekoracja tarczy, która przedstawiała Eneasza niosącego Anchizesa i prowadzącego za rękę małego Julusa[33]. Trwałość koncepcji Oktawiana potwierdza również emisja Faustyny Młodszej (Faustina Minor) ukazująca na rewersie stojącą parę bogów Wenus i Marsa [Fig. 8][34].

___

[22] A. Antal, Venus Cult in Roman Dacia, Cluj-Napoca 2016, s. 16.

[23] RIC I(2) Augustus, nr 251 (Rew.: CAESAR DIVI F).

[24] Patrz R. Kousser, Augustan Aphrodites: The allure of Greek art in Roman visual culture, [w:] Brill’s Companion to Aphrodite, red. A.C. Smith, S. Pickup, Boston & Leiden 2010, s. 287-306.

[25] R. Schilling, Dans le sillage de Rome, Paris 1988, s. 153; O koncepcji Oktawiana dotyczącej Wenus  w sztuce wizualnej patrz: A.L. Kuttner, Dynasty and Empire in the Age of Augustus: The Case of the Boscoreale Cups, Berkeley 1995, s. 23-25; Analiza tekstów źródłowych dotyczących legendy o Romulusie patrz: P.M. Tennant, The Lupercalia and the Romulus and Remus legend, „Acta Classica”, nr 31, 1988, 81-93; A. Rodríguez Mayorgas, Romulus, Aeneas and the Cultural Memory of the Roman Republic, „Athenaeum”, nr 98(1), 2010, s. 89-109.

[26] O posągach w galerii świątyni patrz: J.W. Rich, Augustus’s Parthian Honours, the Temple of Mars Ultor and the Arch in the Forum Romanum, „Papers of the British School at Rome”, nr 66, 1998, s. 93-97; O znaczeniu kultu patrz: L. Morawiecki, The beginnings of the cult of Mars Ultor, „Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historyczne”, nr 70, 1981, s. 29-37; O świątyni patrz: V. Győri, The Mars Ultor Coins of c. 19-16 BC, „In Gremium. Studies in History, Culture and Politics”, nr 9, 2015, s. 7-30; D. Jacobson, The Temple of Mars Ultor in Rome and the Philippeion in Olympia, „Gymnasium”, nr 127(3), 2020, s. 235-249; Dyskusja o hipotezie, że główną parą bogów czczonych w Panteonie, wybudowanym w 27 r. przed Chr. przez Agryppę (M. Vipsanius Agrippa) na Polu Marsowym byli Wenus i Mars patrz: E. Thomas, The Cult Statues of the Pantheon, „The Journal of Roman Studies”, nr 107, 2017, s. 146-212.

[27] RIC I(2) Augustus, nr 250A-250B (Rew.: CAESAR DIVI F).

[28] RIC II/1 Titus nr 1077, 1078 (Aw.: T CAESAR IMP VESPASIANVS, Rew.: TR POT VIII COS VII); nr 13-16 (Aw.: IMP TITVS CAES VESPASIAN AVG P M, Rew.: TR P VIIII IMP XIIII COS VII); nr 32-35 (Aw.: IMP TITVS CAES VESPASIAN AVG P M, Rew.: TR P VIIII IMP XIIII COS VII P P); nr 51-54 (Aw.: IMP TITVS CAES VESPASIAN AVG P M, Rew.: TR P VIIII IMP XV COS VII P P); patrz również emisje jego córki Julii (Julia Flavia) RIC II/1 Julia Titi nr 386 (Aw.: IVLIA AVGVSTA TITI AVGVSTI F, Rew.: VENVS AVG), nr 387 (Aw.: IVLIA AVGVSTA T AVG F, Rew.: VENVS AVG), nr 388 (Aw.: IVLIA AVGVSTA TITI AVGVSTI F, Rew.: VENVS AVGVST).

[29] Antal, op.cit., s. 17.

[30] RIC II Trajan, nr 801 (Rew.: IMP CAES TRAIAN AVG GER DAC P P REST CAESAR).

[31] Według Kasjusza Diona (Cass. Dio 69.4.3-5) projekt świątyni został skrytykowany przez architekta Apollodorosa z Damaszku, co miało przyczynić się do jego śmierci; S. Güven, A Vision of Imperial Unity: The Temple of Venus and Roma, „METU Journal of the Faculty of Architecture”, nr 10(1-2), 1990, s. 19-30.

[32] Potwierdzeniem utrwalenia się w mentalności społeczeństwa rzymskiego koncepcji Oktawiana może być anonimowy poemat Pervigilium Veneris, wers. 69-74: ipsa Troianos nepotes in Latinos transtulit; / ipsa Laurentem puellam coniugem nato dedit, / moxque Marti de sacello dat pudicam virginem; / Romuleas ipsa fecit cum Sabinis nuptias, / unde Ramnes et Quirites, proque prole posterum / Romuli, patrem crearet et nepotem Caesarem; cytowane za P.S. Davies, The Text of Pervigilium Veneris 74, „The Classical Quarterly”, nr 42(2), 1992, s. 575.

[33] RIC II/3(2), Hadrian, nr 2900-2901, nr 2902 (Aw.: HADRIANVS AVG COS III P P, Rew.: VENERI GENETRICI); nr 2903 (Aw.: IMP CAES HADRIANVS AVG COS III P P, Rew.: VENERI GENETRICI).

[34] RIC III/3 Faustina II, nr 1680 (Aw.: FAVSTINA AVGVSTA, Rew.: VENERI VICTRICI S C).