Kolejnymi artefaktami, które zostały odnalezione przez archeologów pracujących przy pałacu, są fragmenty szklanych butelek. Zdjęcie części z nich autorstwa Pana Sylwestra Bochyńskiego, zostały opublikowane na stronie facebookowej lubelskiego WKZ. Jeden fragment butelki szczególnie nas zainteresował, a to za sprawą widocznego na nim herbu Zamoyskich – Jelita. Od razu przyszła nam na myśl osoba księżnej Anny z Zamoyskich Sapieżyny, która w 1802 roku, w drodze licytacji, kupiła dobra radzyńskie wraz oczywiście z pałacem.

Wstępnie datowaliśmy ten fragment butelki na prawdopodobny XVIII wiek, ale ponieważ nie czujemy się specjalistami w tej dziedzinie, poprosiliśmy o pomoc Panią Aleksandrę Kasprzak, kustosz Kolekcji Ceramiki i Szkła Muzeum Narodowego w Warszawie i Panią Kamilę Baturo, archeolog z Muzeum Warszawy. Zainteresowania badawcze obu Pań to właśnie tematyka szkła i hut w różnych okresach historycznych. Bardzo serdecznie dziękujemy Pani Aleksandrze za wyjaśnienie wielu aspektów dotyczących szerokiej i jak się okazuje mało znanej dziedziny badawczej, jaką jest niewątpliwie produkcja w dawnych hutach butelek z herbami i pieczęciami. Szklane artefakty pozyskane z badań przy pałacu radzyńskim mogą odpowiedzieć na szereg pytań, choćby jakie huty leśne znajdowały się wokół Radzynia, jakie stosowano oznaczenia wytwórcze, dla kogo wykonywano zlecenia. Herby i pieczęcie z butelek mogą nam przybliżyć historię gospodarczą związaną z właścicielami miasta. Serdeczne podziękowania składamy Pani Kamili Baturo, która z dużą precyzją i niewątpliwie ogromnym znawstwem opisała radzyńskie szklane obiekty. Poniżej prezentujemy ustalenia Pani Kamili:

„- Butelka oznaczona logo warszawskiego browaru Haberbusch i Schiele (dział. 1846-1948) pochodzi najprawdopodobniej z okresu tuż przed I wojną światową. Jeżeli na denku umieszczono oznaczenie pojemności w tzw. „wiadrach”, np. 1/20 lub 1/40 wiadra (XIX-wieczna miara rosyjska), oznacza to, że wykonano ją przed 1915 r., ale raczej nie wcześniej niż 1900 r., jako że nie pojawia się tu rosyjska wersja napisów. Sygnatura Huty Wyszków datuje obiekt po 1906 r. (data założenia huty). W tym okresie na użytek browaru butelki produkowała również huta Potockich „Jabłonna” (zał. w 1897 r.), zwykle sygnująca denka herbem „Pilawa”. Nieco stożkowaty kształt korpusu również sugeruje takie datowanie.

– Płaska flaszka ze szkła „oranżowego” z szyjką przygotowaną pod nakrętkę jest typowa dla opakowań wyrobów farmaceutycznych/kosmetycznych/chemicznych i pochodzi mniej więcej z tego samego okresu, być może z nawet czasów 20-lecia międzywojennego.

– Fragment szyjki i ramienia butelki „burgundki” z odręcznie ukształtowanym wylewem i opaską taśmową, wykonanej ze szkła leśnego charakterystycznego dla naszych hut mazowieckich, można w przybliżeniu datować na podstawie sposobu opracowania wylewu na lata 20-te XIX w. Szkoda, że brakuje akurat tej części ramienia, na którym mógł się znajdować stempel huty.

– Najciekawszy obiekt to bez wątpienia fragment cylindrycznej butelki z pieczęcią zawierającą herb Zamojskich oraz wersalikowy napis „PORTER”. W zbiorach archeologicznych Muzeum Warszawy znajduje się identyczny (choć nieco gorzej odciśnięty) stempel z zachowaną górną połową butelki z tzw. „czarnego” (tj. ciemnozielonego) szkła, pozyskany z badań prowadzonych w 2013 r. na terenie warszawskiego Ogrodu Krasińskich wraz z dużym zespołem szkła z końca XVIII w. Cylindryczny korpus i długa szyjka butelki oraz wylew z nitkową opaską datują stempel w przybliżeniu na ostatnią ćwierć XVIII w. Jest to też rzadki na naszym terenie przypadek zastosowania prywatnej pieczęci nabywcy butelki wraz z oznaczeniem jej zawartości w miejsce sygnatury huty, można więc sądzić, że butelka miała związek z własną piwniczką familii Zamojskich.

– Prawie równie interesująca jest górna część flaszy czworobocznej ze szkła leśnego z prywatnym stemplem „RS”. Flasze tego rodzaj były masowo produkowane przez huty leśne mniej więcej od końca XVIII w. gdzieś do lat 40-tych XIX w. i najczęściej sygnowane są stemplem z napisem „LONDON” w niezliczonych wersjach, który dotyczy rodzaju zawartości – w założeniu korzennej wódki jałowcówki, a w rzeczywistości po prostu czystej wódki, zwanej czasem elegancko – „szpagatówką”. Flasze czworoboczne tego rodzaju były również niekiedy używane jako wyposażenie apteczne. Monogram „RS” mógł więc ewentualnie być związany z właścicielem składu aptecznego.”

Powróćmy do księżnej Anny z Zamoyskich Sapieżyny. Ktoś z Państwa może przeprowadzić całkiem logiczny wywód, że skoro fragment butelki jest z ostatniej ćwierci XVIII wieku, a księżna kupiła Radzyń na początku wieku XIX, to jest mało prawdopodobne, że należy ten przedmiot wiązać z jej osobą. Pamiętajmy jednak, że w tamtych czasach, tej samej butelki używano wielokrotnie, nawet przez 50 lat i więcej. Być może ta butelka z piwnicy Zamoyskich, wykonana może przez jakąś manufakturę należącą do ich dóbr i oznakowana herbem Jelita też służyła przez lata? Oczywiście innych możliwości, również tych niezwiązanych z księżną jest wiele i żadnej wykluczyć niepodobna. Im większa liczba szklanych artefaktów pozyskanych z badań archeologicznych, tym większa nasza wiedza o historii miasta.

Oddajmy jeszcze raz głos Pani Kamili Baturo: ” Wg. naszych informacji na terenie centralnej Polski pod koniec XVIII i w XIX w. działało ok. 170 hut leśnych, a mamy bardzo mało pieczęci pochodzących z obszaru znajdującego się na wschód od linii Wisły. Każdy stempel potwierdzający funkcjonowanie huty wzmiankowanej w zapisach archiwalnych jest dla nas bardzo cenny”

Z tego miejsca chcielibyśmy wystosować pewien apel do Szanownych Czytelników: może posiadacie Państwo, znalezione w Radzyniu, bliższej lub dalszej okolicy, przy różnych codziennych pracach, fragmenty szklanych butelek z pieczęciami, herbami, wytłoczonymi napisami lub znakami? Wyślijcie nam ich zdjęcia na civitasradzinensis@gmail.com

Mogą okazać się cennym przyczynkiem do badań nad historią gospodarczą Radzynia i okolic.

Zdjęcie szklanych artefaktów autorstwa Pana Sylwestra Bochyńskiego pochodzi z facebookowej strony Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków ( wpis opublikowano 17 sierpnia godz. 12.10)